Mạng xã hội gần đây xôn xao trước màn trình diễn lái xe Jaguar XF trên dây cáp của diễn viên đóng thế người Anh, Jim Dowdall. Nhiều người trầm trồ về độ nguy hiểm và kỹ thuật của pha hành động này, liên tưởng đến những bộ phim bom tấn. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, những người lính Trường Sơn Việt Nam đã thực hiện kỳ tích tương tự từ rất lâu, thậm chí còn khó khăn và nguy hiểm hơn gấp bội. Họ không chỉ lái xe con mà còn điều khiển những chiếc xe tải hạng nặng vượt qua sông suối, vực sâu trên dãy Trường Sơn chỉ với hệ thống cầu dây cáp thô sơ. Câu chuyện về những chiếc Xe Tải Qua Dãy Trường Sơn không chỉ là minh chứng cho sự sáng tạo, dũng cảm mà còn là biểu tượng cho ý chí quyết thắng và tinh thần thép của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
Xe tải quân sự Zil 157 của Việt Nam vượt sông trên cầu dây cáp tại Trường Sơn, một kỳ tích vận tải trong chiến tranh
Năm 1965, Trung tướng Đinh Đức Thiện, Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần, trong chuyến công tác tại Trung Quốc, đã tận mắt chứng kiến những cây cầu dây cáp được xây dựng trong thời kỳ kháng chiến chống Nhật. Ấn tượng với giải pháp độc đáo này, ông Thiện đã mang ý tưởng về nước, trình lên Viện Kỹ thuật Giao thông và phối hợp với các trường đại học tại Hà Nội để nghiên cứu, ứng dụng vào thực tế chiến trường Trường Sơn. Mục tiêu là tìm ra phương thức vận tải mới, vượt qua địa hình hiểm trở, sông suối chằng chịt, đảm bảo thông suốt tuyến đường huyết mạch chi viện cho miền Nam.
Ông Nguyễn Trọng Quyến, giáo viên Trường Sĩ quan Hậu cần, được chọn là người tiên phong thử nghiệm lái xe trên cáp. Địa điểm thử nghiệm đầu tiên được chọn là khu vực cầu Diễn trên sông Nhuệ. Các kỹ sư đã thiết kế và thi công hệ thống trụ bê tông và dây cáp. Dây cáp được sử dụng có kích thước lớn, tương đương cổ tay người lớn, căng ngang sông với độ võng nhất định. Chiếc xe tải GAZ-63 của Liên Xô được cải tiến với hệ thống bánh puli để di chuyển trên cáp, tương tự như bánh tàu hỏa trên đường ray.
Những thử nghiệm ban đầu không hề dễ dàng. Ông Quyến nhớ lại: “Mới đầu tưởng có các puli định vị trên cáp cứ thế trượt theo nó mà sang bờ bên kia, ai ngờ nó đánh võng kinh khủng.” Từ tháng 2 đến tháng 5 năm 1965, nhiều phương án đã được thử nghiệm, bao gồm cả việc sử dụng sàn trượt cho xe tải trọng lớn. Phương án xe tải nhẹ dùng puli phù hợp với địa hình thoáng đãng, khó bị phát hiện bởi máy bay trinh sát địch. Xe tải trọng nặng dùng sàn trượt được ưu tiên ở khu vực có nhiều cây cối che phủ, tăng khả năng ngụy trang.
Cuộc Thử Nghiệm “Hút Chết” và Bài Học Đắt Giá
Tháng 6 năm 1965, Phó Thủ tướng Phan Trọng Tuệ đã chủ trì buổi nghiệm thu cuối cùng, có sự tham gia của các thành viên Hội đồng Chính phủ và lãnh đạo các Bộ ngành. Địa điểm được chọn là khu vực gần cầu Diễn, trên sông Nhuệ.
Khoảng 8 giờ sáng, ông Quyến bắt đầu lái xe thử nghiệm. Viện trưởng Viện Giao thông Đặng Văn Thông dặn dò kỹ lưỡng: “Khi lái, nếu xe nghiêng sang trái hoặc phải dưới 15 độ thì cứ việc đi tiếp. Nếu xe nghiêng từ 16 độ đến 17 độ thì anh và phụ xe phải nhảy ra xuống sông…”.
Khi xe đi được khoảng 1/4 quãng đường, đồng hồ đo độ võng dây cáp báo động 10 độ, rồi 15 độ. Phụ xe Nguyễn Văn Xây hốt hoảng: “Anh ơi! Trong bờ, mọi người phất cờ ra lệnh anh em mình phải nhảy!”.
Ông Quyến quyết định không nhảy vì lo sợ xe lật đè chết. Vừa dứt lời, chiếc xe bị lật nhào xuống sông. Ba tấn bê tông trên xe đổ hết, xe mất tải trọng và lật thêm ba vòng. May mắn cửa xe đóng kín, nước chỉ phun từ từ vào cabin. Ông Quyến và phụ xe đã thoát chết trong gang tấc nhờ kinh nghiệm và sự bình tĩnh xử lý tình huống nguy hiểm.
Hàng loạt cây cầu kiểu “khác thường” này được nhân rộng trên khắp tuyến đường Trường Sơn
Sau sự cố, các kỹ sư đã nhanh chóng tìm ra nguyên nhân. Hóa ra, trận mưa lớn đêm trước đã làm trụ bê tông bị lún nghiêng, khiến xe mất cân bằng và lật. Bài học kinh nghiệm sâu sắc này đã giúp các kỹ sư hoàn thiện giải pháp cầu dây cáp. Các trụ cầu được gia cố bằng bê tông cốt thép chắc chắn hơn, độ giãn của dây cáp được kiểm soát chặt chẽ trong giới hạn an toàn.
Ngày 11/11/1965, cuộc thử nghiệm quyết định đã thành công tốt đẹp dưới sự chứng kiến của các quan chức Chính phủ. Chính phủ quyết định triển khai lắp đặt cầu dây cáp cho xe tải tại Km 0 đường Trường Sơn (Đắc Krông, Quảng Trị). Tiếp đó, hàng loạt cầu dây cáp đã được xây dựng trên khắp tuyến đường Trường Sơn, tạo thành hệ thống giao thông vận tải độc đáo, hiệu quả, góp phần quan trọng vào việc vận chuyển vũ khí, lương thực, đạn dược từ hậu phương miền Bắc vào chiến trường miền Nam. Kỳ tích xe tải qua dãy Trường Sơn đã trở thành một phần lịch sử hào hùng của dân tộc, góp phần vào thắng lợi cuối cùng, thống nhất đất nước năm 1975.
