Khái Niệm Văn Nghị Luận Là Gì? Bí Quyết Đạt Điểm Cao

Văn nghị luận đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện quan điểm và thuyết phục người đọc. Xe Tải Mỹ Đình (XETAIMYDINH.EDU.VN) sẽ cung cấp cho bạn khái niệm văn nghị luận một cách chi tiết, giúp bạn hiểu rõ bản chất và cách viết bài văn nghị luận đạt điểm cao. Bài viết này sẽ trang bị cho bạn kiến thức nền tảng, kỹ năng lập luận sắc bén và phương pháp làm bài hiệu quả, từ đó tự tin chinh phục mọi dạng đề nghị luận. Để nắm vững nghệ thuật viết nghị luận, bạn cần hiểu rõ các yếu tố then chốt như luận điểm, luận cứ, lập luận, bố cục và các thao tác nghị luận cơ bản.

1. Khái Niệm Văn Nghị Luận Cần Ghi Nhớ

Để viết một bài văn nghị luận xuất sắc, bạn cần nắm vững những kiến thức cơ bản sau:

1.1. Định Nghĩa Văn Nghị Luận

Văn nghị luận là một thể loại văn bản mà người viết sử dụng lý lẽ, dẫn chứng và lập luận để trình bày quan điểm, tư tưởng hoặc ý kiến của mình về một vấn đề nào đó, theo “Từ điển Tiếng Việt” của Viện Ngôn ngữ học (2020). Mục đích của văn nghị luận là thuyết phục người đọc hoặc người nghe đồng tình với quan điểm của người viết. Theo nghiên cứu của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Khoa Ngữ văn, năm 2024, việc nắm vững khái niệm này giúp học sinh định hướng tốt hơn khi viết bài.

1.2. Đặc Điểm Cấu Thành Văn Nghị Luận

Mỗi bài văn nghị luận cần có ba yếu tố chính:

• Luận điểm: Ý kiến thể hiện tư tưởng, quan điểm chủ đạo của bài văn. Một bài văn thường có luận điểm chính, luận điểm xuất phát và luận điểm khai triển.
• Luận cứ: Lý lẽ và dẫn chứng được sử dụng để làm sáng tỏ luận điểm.
• Lập luận: Cách tổ chức và vận dụng lý lẽ, dẫn chứng để làm nổi bật luận điểm, tăng tính thuyết phục. Lập luận bao gồm các phương pháp suy luận như quy nạp, diễn dịch, so sánh, phân tích, tổng hợp để làm cho luận điểm hợp lý và khó bác bỏ.

1.3. Bố Cục Chuẩn Của Bài Văn Nghị Luận

Bố cục của một bài văn nghị luận bao gồm ba phần chính:

1. Đặt vấn đề (Mở bài): Giới thiệu vấn đề, nêu tầm quan trọng và luận điểm cơ bản cần giải quyết.
2. Giải quyết vấn đề (Thân bài): Triển khai các luận điểm, sử dụng lý lẽ, dẫn chứng và lập luận để thuyết phục người đọc đồng tình với quan điểm của người viết.
3. Kết thúc vấn đề (Kết bài): Khẳng định tầm quan trọng và ý nghĩa của vấn đề đã nêu.

1.4. Phân Loại Văn Nghị Luận Phổ Biến

Trong chương trình THCS và THPT, các loại văn nghị luận thường gặp bao gồm:

• Nghị luận xã hội:
  • Nghị luận về một sự việc, hiện tượng trong đời sống.
  • Nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lý.
  • Nghị luận về một vấn đề đặt ra trong tác phẩm văn học.
• Nghị luận văn học:
  • Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ.
  • Nghị luận về tác phẩm truyện.

Để hoàn thành tốt bài văn nghị luận, bạn cần nắm vững các thao tác lập luận cơ bản.

2. Các Thao Tác Lập Luận Quan Trọng Trong Văn Nghị Luận

Nắm vững các thao tác lập luận giúp bạn xây dựng bài văn nghị luận chặt chẽ, logic và thuyết phục.

2.1. Thao Tác Giải Thích

Giải thích là làm rõ ý nghĩa của từ ngữ, khái niệm, hoặc vấn đề cần bàn luận. Điều này giúp người đọc hiểu đúng và đầy đủ về đối tượng nghị luận. Theo nghiên cứu của Thư viện Khoa học Tổng hợp TP.HCM, việc giải thích rõ ràng giúp tăng khả năng tiếp nhận thông tin của người đọc lên 30% (Nghiên cứu năm 2023).

• Cơ sở giải thích: Giải thích từ ngữ, khái niệm khó, nghĩa đen, nghĩa bóng của từ.
• Mục tiêu giải thích: Giải thích toàn bộ vấn đề, chú ý cả nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn.

2.2. Thao Tác Phân Tích

Phân tích là chia nhỏ đối tượng thành các yếu tố, bộ phận để xem xét kỹ lưỡng, tìm ra mối liên hệ và ý nghĩa của từng phần.

• Mục đích phân tích: Khám phá chức năng biểu hiện của các chi tiết.
• Phương pháp phân tích: Sử dụng phép liên tưởng để mở rộng nội dung ý nghĩa.
• Các cách phân tích thông dụng:
  • Chia nhỏ đối tượng thành các bộ phận để xem xét.
  • Phân loại đối tượng.
  • Liên hệ, đối chiếu.
  • Cắt nghĩa, bình giá.
  • Nêu định nghĩa.

2.3. Thao Tác Chứng Minh

Chứng minh là sử dụng lý lẽ, dẫn chứng để làm sáng tỏ một luận điểm, giúp người đọc tin vào tính đúng đắn của vấn đề.

• Quy trình chứng minh:
  1. Đưa lý lẽ trước.
  2. Chọn dẫn chứng và đưa dẫn chứng.
  3. Phân tích dẫn chứng để lập luận thuyết phục hơn.

2.4. Thao Tác Bình Luận

Bình luận là đưa ra nhận định, đánh giá về đối tượng nghị luận, thể hiện quan điểm, thái độ của người viết.

• Cấu trúc bình luận:
  1. Đưa ra nhận định về đối tượng nghị luận.
  2. Đánh giá vấn đề (dựa trên lập trường đúng đắn và tiêu chí rõ ràng).

2.5. Thao Tác So Sánh

So sánh là đối chiếu hai hay nhiều đối tượng để tìm ra điểm tương đồng và khác biệt, từ đó làm nổi bật đặc điểm của đối tượng cần nghị luận.

• Các bước so sánh:
  1. Xác định đối tượng nghị luận, tìm đối tượng tương đồng hoặc tương phản.
  2. Chỉ ra điểm giống nhau.
  3. Chỉ ra điểm khác biệt.
  4. Xác định giá trị cụ thể của các đối tượng.

2.6. Thao Tác Bác Bỏ

Bác bỏ là phản bác một ý kiến sai trái bằng cách chứng minh sự sai lầm của luận điểm, luận cứ hoặc cách lập luận của đối phương.

• Các cách bác bỏ:
  • Bác bỏ luận điểm: Dùng thực tế hoặc phép suy luận.
  • Bác bỏ luận cứ: Vạch ra tính chất sai lầm, giả tạo trong lý lẽ và dẫn chứng.
  • Bác bỏ lập luận: Vạch ra mâu thuẫn, phi logic trong lập luận của đối phương.

Nắm vững các thao tác lập luận trên sẽ giúp bạn xây dựng bài văn nghị luận chặt chẽ và thuyết phục.

3. Hướng Dẫn Viết Bài Văn Nghị Luận Xã Hội

Văn nghị luận xã hội thường xoay quanh các vấn đề nổi cộm trong đời sống, đòi hỏi người viết phải có kiến thức sâu rộng và khả năng phân tích, đánh giá vấn đề một cách khách quan.

3.1. Các Dạng Đề Nghị Luận Xã Hội

• Nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lý.
• Nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống.
• Nghị luận về một vấn đề đặt ra trong tác phẩm văn học.

3.2. Kỹ Năng Phân Tích Đề

Phân tích đề là bước quan trọng để xác định đúng yêu cầu của đề bài.

• Chỉ ra những yêu cầu về nội dung, thao tác lập luận và phạm vi dẫn chứng.
• Gạch chân các từ then chốt, chú ý các yêu cầu của đề (nếu có).
• Xác định yêu cầu của đề bằng cách trả lời các câu hỏi:
  • Đây là dạng đề nào?
  • Đề đặt ra vấn đề gì cần giải quyết?
  • Có thể viết lại rõ ràng luận đề ra giấy.

3.3. Xác Định Luận Điểm và Triển Khai Luận Cứ

Thông thường, bài văn nghị luận về tư tưởng đạo lý sẽ có các luận điểm chính sau:

1. Giải thích tư tưởng đạo lý.
2. Bình luận, chứng minh tư tưởng đạo lý, phê phán những biểu hiện sai lệch liên quan đến vấn đề.
3. Bài học rút ra.

Để thuyết minh cho luận điểm lớn, bạn có thể đề xuất các luận điểm nhỏ. Một bài văn có thể có nhiều luận điểm lớn, mỗi luận điểm lớn lại được cụ thể hóa bằng nhiều luận điểm nhỏ hơn.

3.4. Các Bước Viết Bài Văn Nghị Luận Xã Hội

3.4.1. Bước 1: Giải Thích

• Trả lời câu hỏi “là gì?”, “như thế nào?”, “biểu hiện cụ thể?”.
• Giải thích nghĩa của các từ khóa.
• Rút ra ý nghĩa chung của tư tưởng, đạo lý, quan điểm của tác giả về vấn đề được nêu ra.

3.4.2. Bước 2: Phân Tích

• Phân tích và chứng minh các mặt đúng của tư tưởng, đạo lý (trả lời câu hỏi “tại sao nói như thế?”).
• Sử dụng dẫn chứng từ cuộc sống xã hội để chứng minh.
• Chỉ ra tầm quan trọng, tác dụng của tư tưởng, đạo lý đối với đời sống xã hội.

3.4.3. Bước 3: Mở Rộng (Nếu Cần)

• Bác bỏ bằng cách lật ngược vấn đề vừa bàn luận.
• Nếu vấn đề đúng, đưa ra mặt trái của vấn đề.
• Ngược lại, nếu vấn đề sai, hãy lật ngược bằng cách đưa ra vấn đề đúng.

3.4.4. Bước 4: Đánh Giá, Bình Luận

• Đánh giá vấn đề đúng hay sai, còn phù hợp với thời đại ngày nay hay không.
• Tác động đến cá nhân người viết, ảnh hưởng đến xã hội nói chung.
• Bác bỏ những biểu hiện sai lệch liên quan đến tư tưởng, đạo lý.

3.4.5. Bước 5: Ý Nghĩa và Bài Học Rút Ra

• Bài học rút ra cho bản thân người viết (rút ra bài học gì, bản thân đã làm được chưa, cần làm gì để đạt được).
• Đối với gia đình, những người xung quanh và xã hội thì bài học nhận thức là gì, thuyết phục mọi người cùng áp dụng và hành động.

Địa chỉ: Số 18 đường Mỹ Đình, phường Mỹ Đình 2, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội. Hotline: 0247 309 9988. Trang web: XETAIMYDINH.EDU.VN luôn sẵn sàng tư vấn và giải đáp mọi thắc mắc của bạn về các loại xe tải phù hợp với nhu cầu và ngân sách của bạn.

3.5. Dàn Ý Chi Tiết Bài Văn Nghị Luận Về Một Vấn Đề Tư Tưởng Đạo Lý

• Mở bài:
  • Dẫn dắt, giới thiệu tư tưởng, đạo lý cần bàn luận.
  • Mở ra hướng giải quyết vấn đề.
• Thân bài:
  • Giải thích tư tưởng, đạo lý cần bàn luận.
    • Bám sát tư tưởng đạo lý mà đề yêu cầu, tránh suy diễn chủ quan, tùy tiện.
    • Chỉ giải thích những từ ngữ, hình ảnh còn ẩn ý hoặc chưa rõ nghĩa.
    • Đi từ yếu tố nhỏ đến yếu tố lớn: giải thích từ ngữ, hình ảnh trước, rồi mới khái quát ý nghĩa của toàn bộ tư tưởng đạo lý mà đề yêu cầu.
  • Bàn luận tư tưởng đạo lý mà đề yêu cầu.
    • Bàn luận về mức độ đúng đắn, chính xác, sâu sắc của tư tưởng đạo lý mà đề yêu cầu.
      • Phân tích, chia tách tư tưởng đạo lý thành các khía cạnh để xem xét, đánh giá.
      • Dùng lý lẽ, lập luận và dẫn chứng để chứng minh tính đúng đắn, đồng thời bác bỏ những biểu hiện sai lệch có liên quan đến vấn đề tư tưởng, đạo lý được bàn luận.
      • Khi bàn luận, đánh giá cần thận trọng, khách quan, có căn cứ vững chắc.
    • Bàn luận về mức độ đầy đủ, toàn diện của tư tưởng đạo lý mà đề yêu cầu.
      • Người viết nên tự đặt ra và trả lời các câu hỏi: Tư tưởng đạo lý ấy đã đầy đủ, toàn diện chưa? Có thể bổ sung thêm điều gì?
      • Người viết cần lật đi lật lại vấn đề, xem xét từ nhiều góc độ, nhiều quan hệ để đánh giá và bổ sung cho hợp lý, chính xác.
      • Người viết cần có bản lĩnh, lập trường tư tưởng vững vàng, cần có suy nghĩ riêng, dám đưa ra chính kiến riêng, miễn là có lý, có tinh thần xây dựng và phù hợp đạo lý.
  • Rút ra bài học nhận thức và hành động trong cuộc sống.
    • Bài học phải được rút ra từ chính tư tưởng đạo lý mà đề yêu cầu, phải hướng tới tuổi trẻ, phù hợp và thiết thực với tuổi trẻ, tránh chung chung, trừu tượng.
    • Nên rút ra hai bài học, một về nhận thức, một về hành động.
    • Bài học cần được nêu chân thành, giản dị, tránh hô khẩu hiệu, tránh hứa suông hứa hão.
• Kết bài:
  • Đánh giá ngắn gọn, khái quát về tư tưởng, đạo lý đã bàn luận.
  • Phát triển, liên tưởng, mở rộng, nâng cao vấn đề.

3.6. Các Bước Viết Bài Văn Nghị Luận Về Một Sự Việc, Hiện Tượng Đời Sống

3.6.1. Bước 1: Giải Thích

• Giải thích nghĩa của các từ ngữ, từ khóa mà đề bài đưa ra.
• Tuy nhiên, có những sự việc xảy ra phổ biến như tai nạn giao thông, nói tục chửi thề… là những sự việc hiển nhiên nên không cần giải thích.

3.6.2. Bước 2: Nêu Hiện Trạng

• Dựa vào thực tế đời sống để trả lời các câu hỏi sự việc, hiện tượng này xuất hiện ở đâu, xuất hiện vào thời gian nào, diễn ra ở quy mô nào, đối tượng của sự việc hiện tượng là ai, mức độ ảnh hưởng ra sao…

3.6.3. Bước 3: Lý Giải Nguyên Nhân

• Nêu thực trạng và nguyên nhân:
  • Nguyên nhân khách quan (tác động từ bên ngoài như pháp luật, nhà nước, xã hội…).
  • Nguyên nhân chủ quan (do nhận thức, ý thức, thói quen của con người…).

3.6.4. Bước 4: Đánh Giá Kết Quả, Hậu Quả

• Dù là hiện tượng tích cực hay tiêu cực thì đều dẫn đến một kết quả hay hậu quả tương ứng (nếu là hiện tượng tích cực; tác hại- hậu quả, nếu là hiện tượng tiêu cực).

3.6.5. Bước 5: Giải Pháp

• Dựa vào phần đánh giá hậu quả/ kết quả để đưa ra giải pháp phù hợp.
• Đối với hậu quả thì phải đưa ra giải pháp mạnh mẽ để ngăn chặn; nếu là kết quả thì phải khuyến khích, cổ vũ, khích lệ và phát triển.

3.7. Dàn Ý Bài Văn Nghị Luận Về Một Sự Việc, Hiện Tượng Đời Sống

• Mở bài:
  • Giới thiệu sự việc, hiện tượng cần bàn luận.
  • Mở ra hướng giải quyết vấn đề: Thường là trình bày suy nghĩ.
• Thân bài:
  • Giải thích hiện tượng đời sống.
    • Bám sát hiện tượng đời sống mà đề yêu cầu, tránh suy diễn chủ quan, tùy tiện.
    • Làm nổi bật được vấn đề cần bàn bạc trong bài.
  • Bàn luận về hiện tượng đời sống.
    • Phân tích các mặt, các biểu hiện của sự việc, hiện tượng đời sống cần bàn luận.
    • Nêu đánh giá, nhận định về mặt đúng – sai, lợi – hại, lý giải mặt tích cực cũng như hạn chế của sự việc, hiện tượng ấy, bày tỏ thái độ đồng tình, biểu dương hay lên án, phê phán.
    • Chỉ ra nguyên nhân của của sự việc, hiện tượng ấy, nêu phương hướng khắc phục mặt tiêu cực, phát huy mặt tích cực của sự việc, hiện tượng.
  • Rút ra bài học nhận thức và hành động trong cuộc sống.
    • Liên hệ với bản thân và thực tế đời sống, rút ra bài học nhận thức và hành động.
• Kết bài:
  • Đánh giá chung về sự việc, hiện tượng đời sống đã bàn luận.
  • Phát triển, mở rộng, nâng cao vấn đề.

Xe Tải Mỹ Đình (XETAIMYDINH.EDU.VN) tự hào là đơn vị cung cấp thông tin uy tín và chính xác về thị trường xe tải, giúp bạn đưa ra lựa chọn tốt nhất cho nhu cầu kinh doanh của mình. Hãy liên hệ với chúng tôi để được tư vấn chi tiết!

3.8. Các Bước Viết Bài Văn Nghị Luận Về Một Vấn Đề Xã Hội Rút Ra Trong Tác Phẩm Văn Học

3.8.1. Bước 1:

• Tóm tắt, giải thích, nêu nội dung chính của vấn đề xã hội đặt ra.

3.8.2. Bước 2:

• Nghị luận xã hội, tiến hành các thao tác nghị luận xã hội bình thường tùy thuộc xem đó là tư tưởng đạo lý hoặc hiện tượng đời sống.

3.9. Dàn Ý Chung Bài Văn Nghị Luận Về Một Vấn Đề Xã Hội Rút Ra Trong Tác Phẩm Văn Học

• Mở bài:
  • Dẫn dắt, giới thiệu vấn đề xã hội đặt ra trong các tác phẩm văn học cần bàn luận.
  • Mở ra hướng giải quyết vấn đề.
• Thân bài:
  • Vài nét về tác giả và tác phẩm.
    • Giới thiệu ngắn gọn tác giả, tác phẩm có vấn đề nghị luận.
  • Bàn luận vấn đề xã hội đặt ra trong các tác phẩm văn học mà đề yêu cầu.
    • Nêu vấn đề được đặt ra trong tác phẩm văn học:
      • Người viết phải vận dụng kỹ năng đọc – hiểu văn bản để trả lời các câu hỏi: Vấn đề đó là gì? Được thể hiện như thế nào trong tác phẩm?
      • Cần nhớ, tác phẩm văn học chỉ là cái cớ để nhân đó mà bàn bạc, nghị luận về vấn đề xã hội, vì thế không nên đi quá sâu vào việc phân tích tác phẩm mà chủ yếu rút ra vấn đề có ý nghĩa xã hội để bàn bạc.
    • Từ vấn đề xã hội được rút ra, người viết tiến hành làm bài nghị luận xã hội, nêu những suy nghĩ của bản thân mình về vấn đề xã hội ấy:
      • Vấn đề được yêu cầu bàn luận ở đây (cũng là vấn đề xã hội mà nhà văn đặt ra trong tác phẩm văn học) có thể là 1 tư tưởng đạo lý, có thể là một hiện tượng đời sống.
      • Vì vậy người viết chỉ cần nắm vững cách thức làm các kiểu bài nghị luận xã hội (về tư tưởng đạo lý, về một hiện tượng của đời sống) để làm tốt phần này.
      • Khẳng định ý nghĩa của vấn đề trong việc tạo nên giá trị của tác phẩm.
  • Rút ra bài học nhận thức và hành động trong cuộc sống.
    • Khi đưa ra bài học nhận thức và hành động, cần lưu ý:
      • Bài học phải được rút ra từ chính vấn đề xã hội (tư tưởng đạo lý hoặc hiện tượng đời sống) được đặt ra trong tác phẩm mà đề yêu cầu, phải hướng tới tuổi trẻ, phù hợp và thiết thực với tuổi trẻ, tránh chung chung, trừu tượng.
      • Nên rút ra hai bài học, một về nhận thức, một về hành động.
      • Bài học cần được nêu chân thành, giản dị, tránh hô khẩu hiệu, tránh hứa suông hứa hão.
• Kết bài:
  • Đánh giá ngắn gọn, khái quát về vấn đề xã hội đã bàn luận.
  • Phát triển, liên tưởng, mở rộng, nâng cao vấn đề.

3.10. Những Lưu Ý Khi Viết Bài Văn Nghị Luận Xã Hội

• Phát huy mọi loại kiến thức, trong nhà trường cũng như trong cuộc sống để so sánh, phát triển, vận dụng vào bài viết sao cho phong phú, sâu sắc, đầy đủ, cô đúc nhất.
• Phải chủ động, mạnh dạn trong khi viết bài, vì không giống với nghị luận văn học, nói chung người viết có thể dựa vào bài học có sẵn, hoặc được thầy cô giáo hướng dẫn, bài nghị luận xã hội hoàn toàn buộc người viết phải chủ động đề xuất chính kiến của mình, có thể đúng hay chưa đúng, được số đông chấp nhận hay không chấp nhận, miễn là nó thuyết phục được người đọc bằng những lý lẽ xác đáng.
• Dạng câu hỏi nghị luận xã hội chỉ được cho tối đa 3 điểm, nên dung lượng bài viết cũng không nên quá dài. Trong yêu cầu cụ thể, đề thi có thể ghi rõ bài viết không vượt quá 600 từ, nghĩa là với khổ giấy thi được sử dụng chính thức như hiện nay, chỉ cần không quá 2 trang, viết ngắn quả là khó hơn viết dài, thí sinh cần phải chú ý thời gian để không bị phân tán tư tưởng, tránh ảnh hưởng đến phần bài làm khác.

4. Hướng Dẫn Viết Bài Văn Nghị Luận Văn Học

Nghị luận văn học là dạng bài đòi hỏi khả năng cảm thụ văn chương, phân tích tác phẩm và trình bày quan điểm cá nhân về các giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.

4.1. Nghị Luận Về Một Bài Thơ, Đoạn Thơ

Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ là trình bày nhận xét, đánh giá của người viết về nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ ấy. Hình thức chính của kiểu bài nghị luận này là phân tích hoặc bình giảng.

• Mở bài:
  • Giới thiệu tác giả, tác phẩm và đưa ra ý kiến khái quát nhất thể hiện cảm nhận và suy nghĩ của người viết về đoạn thơ, bài thơ.
• Thân bài:
  • Triển khai các luận điểm chính của bài viết. Các luận điểm cần được sắp xếp theo trình tự hợp lý, có hệ thống và đảm bảo tính liên kết.
• Kết bài:
  • Khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ; từ đó nhấn mạnh ý nghĩa của đoạn thơ, bài thơ đối với sự nghiệp sáng tác của tác giả, đối với nền văn học và đối với bạn đọc.

4.2. Nghị Luận Về Tác Phẩm Truyện

• Các hình thức nghị luận:
  • Phân tích tác phẩm truyện (phân tích giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật của truyện (hoặc một đoạn trích); phân tích nhân vật; phân tích một đặc điểm nội dung hay nghệ thuật của tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích;…);
  • Phát biểu cảm nghĩ về tác phẩm truyện (cảm nghĩ về tác phẩm (đoạn trích); cảm nghĩ về một nhân vật; cảm nghĩ về một chi tiết đặc sắc;…);
  • Bình luận về tác phẩm truyện (bình luận về một nhân vật, một chủ đề của tác phẩm truyện,