Cách Chuyển Độ Sang Radian Và Radian Sang Độ Chính Xác Nhất?

Cách Chuyển độ Sang Radian là gì và ứng dụng của nó ra sao? Xe Tải Mỹ Đình (XETAIMYDINH.EDU.VN) sẽ cung cấp cho bạn công thức chuyển đổi chi tiết và các ví dụ minh họa dễ hiểu nhất. Bài viết này còn giúp bạn nắm vững kiến thức về góc lượng giác và đơn vị đo, cùng những bài tập tự luyện có đáp án.

1. Tại Sao Cần Biết Cách Chuyển Đổi Độ Sang Radian?

Việc nắm vững cách chuyển đổi độ sang radian không chỉ là một kỹ năng toán học cơ bản mà còn mở ra cánh cửa để hiểu sâu hơn về nhiều lĩnh vực khoa học và kỹ thuật.

1.1. Radian Là Gì Và Tại Sao Lại Quan Trọng?

Radian là một đơn vị đo góc, được định nghĩa là góc ở tâm chắn một cung có độ dài bằng bán kính của đường tròn. Theo nghiên cứu của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Khoa Toán – Tin, vào tháng 5 năm 2024, việc sử dụng radian giúp đơn giản hóa nhiều công thức trong lượng giác và giải tích.

1.2. Ưu Điểm Của Việc Sử Dụng Radian Thay Vì Độ:

  • Đơn giản hóa công thức: Trong nhiều công thức toán học và vật lý, đặc biệt là trong giải tích, việc sử dụng radian giúp các công thức trở nên đơn giản và dễ quản lý hơn.
  • Tính toán chính xác: Radian liên kết trực tiếp với bán kính và độ dài cung, giúp tính toán chính xác hơn trong các bài toán liên quan đến đường tròn và chuyển động tròn.
  • Ứng dụng rộng rãi: Radian được sử dụng rộng rãi trong các lĩnh vực như vật lý, kỹ thuật, đồ họa máy tính và nhiều ngành khoa học khác.

1.3. Các Ứng Dụng Thực Tế Của Việc Chuyển Đổi Độ Sang Radian:

  • Vật lý: Tính toán vận tốc góc, gia tốc góc trong chuyển động tròn.
  • Kỹ thuật: Thiết kế các hệ thống cơ khí, điện tử, và điều khiển.
  • Đồ họa máy tính: Xoay và biến đổi các đối tượng trong không gian 2D và 3D.
  • Toán học: Giải các bài toán lượng giác, tích phân, và vi phân.

2. Công Thức Chuyển Đổi Độ Sang Radian Chi Tiết

Để chuyển đổi độ sang radian, bạn có thể áp dụng công thức đơn giản sau đây.

2.1. Công Thức Tổng Quát:

Để chuyển đổi một góc từ độ sang radian, bạn sử dụng công thức:

Radian = Độ * (π / 180)

Trong đó:

  • Độ là giá trị góc cần chuyển đổi (ví dụ: 90°, 180°, 360°).
  • π (pi) là một hằng số toán học, có giá trị xấp xỉ 3.14159.

Ví dụ: Chuyển đổi 90° sang radian:

Radian = 90 * (π / 180) = π / 2 ≈ 1.5708 radians

2.2. Bảng Chuyển Đổi Thông Dụng:

Để tiện lợi hơn, bạn có thể tham khảo bảng chuyển đổi độ sang radian cho một số góc thông dụng:

Độ Radian
0
30° π / 6
45° π / 4
60° π / 3
90° π / 2
120° 2π / 3
135° 3π / 4
150° 5π / 6
180° π
270° 3π / 2
360°

2.3. Các Bước Chuyển Đổi Chi Tiết:

  1. Xác định góc cần chuyển đổi: Đầu tiên, xác định giá trị góc mà bạn muốn chuyển đổi từ độ sang radian.
  2. Áp dụng công thức: Sử dụng công thức Radian = Độ * (π / 180) để tính toán giá trị radian tương ứng.
  3. Tính toán giá trị: Thực hiện phép tính để tìm ra giá trị radian. Bạn có thể để kết quả dưới dạng phân số chứa π hoặc tính giá trị gần đúng bằng cách sử dụng giá trị xấp xỉ của π (3.14159).

3. Ví Dụ Minh Họa Cách Chuyển Đổi Độ Sang Radian

Để giúp bạn hiểu rõ hơn về cách chuyển đổi độ sang radian, chúng ta sẽ xem xét một vài ví dụ cụ thể.

3.1. Ví Dụ 1: Chuyển Đổi 45 Độ Sang Radian:

Sử dụng công thức:

Radian = 45 * (π / 180)

Rút gọn phân số:

Radian = π / 4

Giá trị gần đúng:

Radian ≈ 3.14159 / 4 ≈ 0.7854 radians

3.2. Ví Dụ 2: Chuyển Đổi 120 Độ Sang Radian:

Sử dụng công thức:

Radian = 120 * (π / 180)

Rút gọn phân số:

Radian = 2π / 3

Giá trị gần đúng:

Radian ≈ 2 * 3.14159 / 3 ≈ 2.0944 radians

3.3. Ví Dụ 3: Chuyển Đổi 270 Độ Sang Radian:

Sử dụng công thức:

Radian = 270 * (π / 180)

Rút gọn phân số:

Radian = 3π / 2

Giá trị gần đúng:

Radian ≈ 3 * 3.14159 / 2 ≈ 4.7124 radians

3.4. Ví Dụ 4: Chuyển Đổi 36 Độ Sang Radian:

Sử dụng công thức:

Radian = 36 * (π / 180)

Rút gọn phân số:

Radian = π / 5

Giá trị gần đúng:

Radian ≈ 3.14159 / 5 ≈ 0.6283 radians

3.5. Ví Dụ 5: Chuyển Đổi Góc Âm -60 Độ Sang Radian:

Sử dụng công thức:

Radian = -60 * (π / 180)

Rút gọn phân số:

Radian = -π / 3

Giá trị gần đúng:

Radian ≈ -3.14159 / 3 ≈ -1.0472 radians

4. Cách Chuyển Đổi Radian Sang Độ Chi Tiết

Để chuyển đổi từ radian sang độ, bạn sử dụng công thức ngược lại.

4.1. Công Thức Tổng Quát:

Để chuyển đổi một góc từ radian sang độ, bạn sử dụng công thức:

Độ = Radian * (180 / π)

Trong đó:

  • Radian là giá trị góc cần chuyển đổi.
  • π (pi) là một hằng số toán học, có giá trị xấp xỉ 3.14159.

Ví dụ: Chuyển đổi π / 2 radians sang độ:

Độ = (π / 2) * (180 / π) = 90°

4.2. Các Bước Chuyển Đổi Chi Tiết:

  1. Xác định góc cần chuyển đổi: Đầu tiên, xác định giá trị góc mà bạn muốn chuyển đổi từ radian sang độ.
  2. Áp dụng công thức: Sử dụng công thức Độ = Radian * (180 / π) để tính toán giá trị độ tương ứng.
  3. Tính toán giá trị: Thực hiện phép tính để tìm ra giá trị độ.

5. Ví Dụ Minh Họa Cách Chuyển Đổi Radian Sang Độ

Để giúp bạn hiểu rõ hơn về cách chuyển đổi radian sang độ, chúng ta sẽ xem xét một vài ví dụ cụ thể.

5.1. Ví Dụ 1: Chuyển Đổi π / 4 Radian Sang Độ:

Sử dụng công thức:

Độ = (π / 4) * (180 / π)

Rút gọn phân số:

Độ = 180 / 4 = 45°

5.2. Ví Dụ 2: Chuyển Đổi 2π / 3 Radian Sang Độ:

Sử dụng công thức:

Độ = (2π / 3) * (180 / π)

Rút gọn phân số:

Độ = (2 * 180) / 3 = 360 / 3 = 120°

5.3. Ví Dụ 3: Chuyển Đổi 3π / 2 Radian Sang Độ:

Sử dụng công thức:

Độ = (3π / 2) * (180 / π)

Rút gọn phân số:

Độ = (3 * 180) / 2 = 540 / 2 = 270°

5.4. Ví Dụ 4: Chuyển Đổi π / 5 Radian Sang Độ:

Sử dụng công thức:

Độ = (π / 5) * (180 / π)

Rút gọn phân số:

Độ = 180 / 5 = 36°

5.5. Ví Dụ 5: Chuyển Đổi 1.5708 Radian Sang Độ:

Sử dụng công thức:

Độ = 1.5708 * (180 / π)

Tính toán giá trị gần đúng:

Độ ≈ 1.5708 * (180 / 3.14159) ≈ 90°

6. Các Lỗi Thường Gặp Khi Chuyển Đổi Và Cách Khắc Phục

Trong quá trình chuyển đổi giữa độ và radian, người dùng có thể mắc phải một số lỗi phổ biến. Dưới đây là những lỗi thường gặp và cách khắc phục:

6.1. Nhầm Lẫn Giữa Công Thức Chuyển Đổi:

  • Lỗi: Sử dụng sai công thức, ví dụ dùng công thức chuyển từ radian sang độ để chuyển từ độ sang radian và ngược lại.
  • Cách khắc phục: Luôn kiểm tra kỹ công thức trước khi thực hiện tính toán. Ghi nhớ công thức đúng:
    • Độ sang radian: Radian = Độ * (π / 180)
    • Radian sang độ: Độ = Radian * (180 / π)

6.2. Sai Sót Trong Tính Toán:

  • Lỗi: Tính toán sai các phép nhân, chia, hoặc rút gọn phân số.
  • Cách khắc phục: Sử dụng máy tính hoặc công cụ tính toán trực tuyến để đảm bảo tính chính xác. Kiểm tra lại các bước tính toán để phát hiện và sửa lỗi.

6.3. Sử Dụng Giá Trị Pi (π) Không Chính Xác:

  • Lỗi: Sử dụng giá trị pi không đủ số chữ số thập phân, dẫn đến kết quả không chính xác.
  • Cách khắc phục: Sử dụng giá trị pi với ít nhất 5-6 chữ số thập phân (ví dụ: 3.14159) để đảm bảo độ chính xác cao hơn. Nếu có thể, sử dụng giá trị pi được lưu trữ trong máy tính hoặc công cụ tính toán.

6.4. Không Chú Ý Đến Đơn Vị:

  • Lỗi: Quên ghi đơn vị (độ hoặc radian) sau khi tính toán, gây nhầm lẫn khi sử dụng kết quả.
  • Cách khắc phục: Luôn ghi rõ đơn vị sau mỗi kết quả để tránh nhầm lẫn. Ví dụ: 45° hoặc π/4 rad.

6.5. Lỗi Khi Chuyển Đổi Góc Lớn Hơn 360° Hoặc Góc Âm:

  • Lỗi: Không xử lý đúng các góc lớn hơn 360° hoặc góc âm, dẫn đến kết quả sai lệch.
  • Cách khắc phục: Đối với góc lớn hơn 360°, trừ đi 360° (hoặc bội số của 360°) để đưa về góc tương đương trong khoảng từ 0° đến 360°. Đối với góc âm, giữ nguyên dấu âm khi chuyển đổi.

Ví dụ về cách khắc phục lỗi:

  • Chuyển đổi 720° sang radian:
    • Lỗi: Tính trực tiếp Radian = 720 * (π / 180) = 4π (có thể đúng nhưng không tối ưu)
    • Khắc phục: 720° = 360° * 2, vậy góc tương đương là 0°. Do đó, Radian = 0.
  • Chuyển đổi -90° sang radian:
    • Lỗi: Bỏ qua dấu âm và tính Radian = 90 * (π / 180) = π / 2 (sai)
    • Khắc phục: Radian = -90 * (π / 180) = -π / 2 (đúng)

7. Ứng Dụng Thực Tế Của Chuyển Đổi Độ Sang Radian Trong Ngành Vận Tải

Trong ngành vận tải, việc chuyển đổi giữa độ và radian có nhiều ứng dụng quan trọng, đặc biệt trong các lĩnh vực liên quan đến định vị, điều hướng và thiết kế kỹ thuật.

7.1. Định Vị Và Điều Hướng:

  • Ứng dụng: Trong hệ thống định vị toàn cầu (GPS) và các hệ thống điều hướng, vị trí của các phương tiện (xe tải, tàu thuyền, máy bay) thường được xác định bằng tọa độ địa lý (kinh độ và vĩ độ), được đo bằng độ. Tuy nhiên, trong các thuật toán tính toán khoảng cách và hướng đi, việc sử dụng radian giúp đơn giản hóa các công thức và tăng độ chính xác.
  • Ví dụ: Tính toán khoảng cách giữa hai điểm trên bề mặt trái đất sử dụng công thức Haversine, trong đó kinh độ và vĩ độ phải được chuyển đổi sang radian trước khi thực hiện các phép tính lượng giác.

7.2. Thiết Kế Kỹ Thuật:

  • Ứng dụng: Trong thiết kế các bộ phận cơ khí của xe tải (ví dụ: hệ thống lái, hệ thống treo), việc tính toán góc quay và các thông số liên quan đến chuyển động tròn thường yêu cầu sử dụng radian để đảm bảo tính chính xác và hiệu quả.
  • Ví dụ: Thiết kế hệ thống lái của xe tải, trong đó góc quay của vô lăng và góc quay của bánh xe phải được tính toán và điều chỉnh một cách chính xác để đảm bảo xe di chuyển đúng hướng. Việc sử dụng radian giúp đơn giản hóa các phép tính liên quan đến tỷ lệ truyền động và động học của hệ thống.

7.3. Phân Tích Chuyển Động:

  • Ứng dụng: Khi phân tích chuyển động của xe tải, đặc biệt là trong các tình huống như vào cua hoặc phanh gấp, việc sử dụng radian giúp mô tả và tính toán các đại lượng như vận tốc góc, gia tốc góc và lực ly tâm một cách chính xác.
  • Ví dụ: Tính toán lực ly tâm tác dụng lên xe tải khi vào cua ở một vận tốc nhất định. Lực ly tâm phụ thuộc vào vận tốc góc (tính bằng radian trên giây) và bán kính của đường cong.

7.4. Ứng Dụng Trong Các Hệ Thống Điều Khiển Tự Động:

  • Ứng dụng: Trong các hệ thống điều khiển tự động của xe tải (ví dụ: hệ thống kiểm soát hành trình thích ứng, hệ thống phanh khẩn cấp tự động), việc sử dụng radian giúp các thuật toán điều khiển hoạt động một cách chính xác và hiệu quả.
  • Ví dụ: Hệ thống kiểm soát hành trình thích ứng sử dụng các cảm biến để đo khoảng cách và vận tốc tương đối so với các xe khác. Các thuật toán điều khiển sử dụng thông tin này để điều chỉnh vận tốc của xe tải, đảm bảo khoảng cách an toàn. Việc tính toán và điều chỉnh góc lái cũng có thể được thực hiện bằng cách sử dụng radian.

7.5. Mô Phỏng Và Đánh Giá:

  • Ứng dụng: Trong quá trình mô phỏng và đánh giá hiệu suất của xe tải, việc sử dụng radian giúp tạo ra các mô hình chính xác và đáng tin cậy.
  • Ví dụ: Mô phỏng quá trình phanh của xe tải để đánh giá hiệu quả của hệ thống phanh và khả năng kiểm soát xe trong các điều kiện khác nhau. Các mô hình mô phỏng này thường sử dụng các phương trình vật lý và toán học, trong đó radian được sử dụng để biểu diễn các góc và vận tốc góc.

Bảng Tóm Tắt Ứng Dụng Của Chuyển Đổi Độ Sang Radian Trong Ngành Vận Tải:

Lĩnh Vực Ứng Dụng Cụ Thể Ví Dụ
Định vị và điều hướng Tính toán khoảng cách và hướng đi Sử dụng công thức Haversine để tính khoảng cách giữa hai điểm trên bề mặt trái đất
Thiết kế kỹ thuật Tính toán góc quay và các thông số liên quan đến chuyển động tròn Thiết kế hệ thống lái của xe tải
Phân tích chuyển động Mô tả và tính toán vận tốc góc, gia tốc góc và lực ly tâm Tính toán lực ly tâm tác dụng lên xe tải khi vào cua
Hệ thống điều khiển tự động Giúp các thuật toán điều khiển hoạt động chính xác và hiệu quả Hệ thống kiểm soát hành trình thích ứng
Mô phỏng và đánh giá Tạo ra các mô hình chính xác và đáng tin cậy Mô phỏng quá trình phanh của xe tải

8. Các Công Cụ Hỗ Trợ Chuyển Đổi Độ Sang Radian

Ngày nay, có rất nhiều công cụ hỗ trợ chuyển đổi độ sang radian, giúp bạn thực hiện các phép tính một cách nhanh chóng và chính xác.

8.1. Máy Tính Bỏ Túi:

  • Hầu hết các máy tính bỏ túi khoa học đều có chức năng chuyển đổi giữa độ và radian. Bạn chỉ cần nhập giá trị góc bằng độ, sau đó sử dụng chức năng chuyển đổi để có được giá trị tương ứng bằng radian.
  • Ưu điểm: Tiện lợi, dễ sử dụng, không cần kết nối internet.
  • Nhược điểm: Có thể không chính xác bằng các công cụ chuyên dụng hơn nếu máy tính không hỗ trợ đủ số chữ số thập phân của pi.

8.2. Công Cụ Chuyển Đổi Trực Tuyến:

  • Có rất nhiều trang web cung cấp công cụ chuyển đổi độ sang radian trực tuyến. Bạn chỉ cần nhập giá trị góc bằng độ, công cụ sẽ tự động tính toán và hiển thị giá trị tương ứng bằng radian.
  • Ưu điểm: Dễ dàng truy cập, không cần cài đặt phần mềm, thường có độ chính xác cao.
  • Nhược điểm: Cần kết nối internet, có thể có quảng cáo.
  • Ví dụ: Google search, ConvertUnits.com, v.v.

8.3. Phần Mềm Toán Học:

  • Các phần mềm toán học như MATLAB, Mathematica, và Maple đều có chức năng chuyển đổi giữa độ và radian, cũng như nhiều công cụ khác để giải các bài toán liên quan đến lượng giác.
  • Ưu điểm: Độ chính xác cao, nhiều tính năng nâng cao, phù hợp cho các bài toán phức tạp.
  • Nhược điểm: Cần cài đặt phần mềm, đòi hỏi kiến thức và kỹ năng sử dụng phần mềm.

8.4. Ứng Dụng Trên Điện Thoại:

  • Có rất nhiều ứng dụng trên điện thoại di động cho phép bạn chuyển đổi giữa độ và radian một cách nhanh chóng và dễ dàng.
  • Ưu điểm: Tiện lợi, dễ sử dụng, có thể sử dụng mọi lúc mọi nơi.
  • Nhược điểm: Có thể có quảng cáo, độ chính xác có thể không cao bằng các công cụ chuyên dụng hơn.
  • Ví dụ: Các ứng dụng máy tính khoa học trên iOS và Android.

Bảng So Sánh Các Công Cụ Hỗ Trợ Chuyển Đổi Độ Sang Radian:

Công Cụ Ưu Điểm Nhược Điểm
Máy tính bỏ túi Tiện lợi, dễ sử dụng, không cần kết nối internet Có thể không chính xác bằng các công cụ chuyên dụng hơn
Công cụ trực tuyến Dễ dàng truy cập, không cần cài đặt phần mềm, thường có độ chính xác cao Cần kết nối internet, có thể có quảng cáo
Phần mềm toán học Độ chính xác cao, nhiều tính năng nâng cao, phù hợp cho các bài toán phức tạp Cần cài đặt phần mềm, đòi hỏi kiến thức và kỹ năng sử dụng phần mềm
Ứng dụng trên điện thoại Tiện lợi, dễ sử dụng, có thể sử dụng mọi lúc mọi nơi Có thể có quảng cáo, độ chính xác có thể không cao bằng các công cụ chuyên dụng hơn

9. Bài Tập Tự Luyện Chuyển Đổi Độ Sang Radian

Để củng cố kiến thức và kỹ năng chuyển đổi độ sang radian, bạn hãy thử sức với các bài tập tự luyện sau đây:

Bài 1: Chuyển đổi các góc sau sang radian:

  • a) 30°
  • b) 75°
  • c) 135°
  • d) 210°
  • e) 315°

Bài 2: Chuyển đổi các góc sau sang độ:

  • a) π/3 rad
  • b) 5π/6 rad
  • c) 4π/3 rad
  • d) 7π/4 rad
  • e) 11π/6 rad

Bài 3: Một bánh xe có đường kính 60 cm quay với tốc độ 120 vòng/phút. Tính vận tốc góc của bánh xe theo đơn vị radian/giây.

Bài 4: Một con lắc đơn dao động với biên độ góc 15°. Tính độ dài cung mà con lắc vạch ra khi dao động, biết chiều dài của con lắc là 1 mét.

Bài 5: Một chiếc xe tải di chuyển trên một đường tròn có bán kính 50 mét với vận tốc 36 km/h. Tính vận tốc góc của xe tải theo đơn vị radian/giây.

Đáp án:

  • Bài 1:
    • a) π/6 rad
    • b) 5π/12 rad
    • c) 3π/4 rad
    • d) 7π/6 rad
    • e) 7π/4 rad
  • Bài 2:
    • a) 60°
    • b) 150°
    • c) 240°
    • d) 315°
    • e) 330°
  • Bài 3: Vận tốc góc = 4π rad/s
  • Bài 4: Độ dài cung = 0.2618 mét
  • Bài 5: Vận tốc góc = 0.2 rad/s

10. Câu Hỏi Thường Gặp Về Chuyển Đổi Độ Sang Radian (FAQ)

10.1. Tại sao phải chuyển đổi độ sang radian?

Radian giúp đơn giản hóa các công thức toán học và vật lý liên quan đến góc và chuyển động tròn, đồng thời được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khoa học và kỹ thuật.

10.2. Làm thế nào để chuyển đổi độ sang radian một cách nhanh chóng?

Sử dụng công thức: Radian = Độ * (π / 180) hoặc tham khảo bảng chuyển đổi thông dụng.

10.3. Giá trị của π (pi) là bao nhiêu?

Giá trị của π (pi) xấp xỉ 3.14159.

10.4. Công thức chuyển đổi radian sang độ là gì?

Công thức: Độ = Radian * (180 / π)

10.5. Các công cụ hỗ trợ chuyển đổi độ sang radian nào là tốt nhất?

Máy tính bỏ túi, công cụ chuyển đổi trực tuyến, phần mềm toán học, và ứng dụng trên điện thoại đều là những lựa chọn tốt, tùy thuộc vào nhu cầu và điều kiện sử dụng của bạn.

10.6. Chuyển đổi độ sang radian có ứng dụng gì trong thực tế?

Ứng dụng trong vật lý, kỹ thuật, đồ họa máy tính, định vị và điều hướng, thiết kế kỹ thuật, phân tích chuyển động, và các hệ thống điều khiển tự động.

10.7. Làm thế nào để tránh các lỗi thường gặp khi chuyển đổi độ sang radian?

Kiểm tra kỹ công thức, sử dụng máy tính hoặc công cụ tính toán, sử dụng giá trị pi chính xác, chú ý đến đơn vị, và xử lý đúng các góc lớn hơn 360° hoặc góc âm.

10.8. Radian được định nghĩa như thế nào?

Radian là góc ở tâm chắn một cung có độ dài bằng bán kính của đường tròn.

10.9. Tại sao radian lại quan trọng trong toán học và vật lý?

Radian giúp đơn giản hóa các công thức, liên kết trực tiếp với bán kính và độ dài cung, và được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khoa học và kỹ thuật.

10.10. Có thể chuyển đổi trực tiếp từ độ sang radian mà không cần công thức không?

Có, bằng cách sử dụng các công cụ chuyển đổi trực tuyến hoặc máy tính bỏ túi có chức năng chuyển đổi.

Bạn đang tìm kiếm thông tin chi tiết và đáng tin cậy về các loại xe tải, giá cả và địa điểm mua bán xe tải uy tín tại Mỹ Đình, Hà Nội? Xe Tải Mỹ Đình (XETAIMYDINH.EDU.VN) sẵn sàng cung cấp cho bạn mọi thông tin bạn cần.

Hãy truy cập XETAIMYDINH.EDU.VN ngay hôm nay để được tư vấn và giải đáp mọi thắc mắc về xe tải ở Mỹ Đình!

Địa chỉ: Số 18 đường Mỹ Đình, phường Mỹ Đình 2, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội.
Hotline: 0247 309 9988
Trang web: XETAIMYDINH.EDU.VN

Comments

No comments yet. Why don’t you start the discussion?

Để lại một bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *