Trong những năm tháng kháng chiến chống Mỹ cứu nước gian khổ, hình ảnh chiếc Xe Tải Zil 157 Mở đường Trường Sơn đã trở thành biểu tượng không thể phai mờ trong tâm trí mỗi người dân Việt Nam. Không chỉ là một phương tiện vận tải đơn thuần, Zil 157 đã cùng những người lính Trường Sơn anh dũng tạo nên một huyền thoại về sự kiên cường, bất khuất và tinh thần đồng đội, góp phần làm nên chiến thắng vĩ đại của dân tộc.
Bài thơ “Tiểu đội xe không kính” của nhà thơ Phạm Tiến Duật, sáng tác năm 1969, đã khắc họa một cách chân thực và sinh động hình ảnh những chiếc xe vận tải quân sự trên tuyến đường Trường Sơn khói lửa. Trong đó, Zil 157 hiện lên như một người bạn đồng hành tin cậy, vượt qua mọi gian khó, hiểm nguy để đưa hàng hóa và lực lượng vào chiến trường. Bài thơ không chỉ là một tác phẩm văn học giá trị mà còn là một minh chứng lịch sử về vai trò to lớn của những chiếc xe, đặc biệt là Zil 157, trên con đường Trường Sơn huyền thoại.
Hình ảnh xe tải Zil 157 trên đường Trường Sơn, thể hiện sự mạnh mẽ và khả năng vượt địa hình
Đường Trường Sơn, hay còn gọi là đường Hồ Chí Minh, là một kỳ tích vĩ đại của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Với tổng chiều dài gần 2 vạn km, bao gồm hệ thống đường bộ, đường sông và đường ống xăng dầu, Trường Sơn không chỉ là tuyến đường vận tải huyết mạch mà còn là một chiến trường ác liệt, nơi bom đạn kẻ thù trút xuống ngày đêm.
Ngày 9 tháng 8 năm 1964, Trung đoàn 98 Anh hùng đã mở đầu cho giai đoạn cơ giới hóa trên Trường Sơn, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong công tác vận tải. Đến ngày 25 tháng 10 năm 1965, đoàn xe ô tô đầu tiên chính thức chở hàng vào chiến trường, mở ra một kỷ nguyên mới – vận tải cơ giới trên Trường Sơn. Nhờ có vận tải cơ giới, hàng triệu lượt người và hàng triệu tấn hàng hóa đã được đưa vào chiến trường miền Nam một cách nhanh chóng và hiệu quả, góp phần quyết định vào thắng lợi cuối cùng.
Đoàn xe tải Zil 157 nối đuôi nhau vận chuyển hàng hóa trên đường Trường Sơn, minh họa sự nhộn nhịp và quan trọng của tuyến đường
Trong số các loại xe tham gia vận tải trên đường Trường Sơn, xe tải Zil 157 nổi lên như một biểu tượng của sức mạnh và độ tin cậy. Zil 157, hay còn được biết đến với tên gọi thân thương “Zil ba cầu” tại Việt Nam, là sản phẩm của Nhà máy Likhachev (ZIL) – một trong những nhà sản xuất xe cơ giới lâu đời và danh tiếng của Liên Xô (cũ) và Nga ngày nay. Nhà máy này được đặt theo tên của Ivan Alekseevich Likhachev, nhà thiết kế ô tô hàng đầu Liên Xô.
Zil 157 ra đời để thay thế chiếc Studebaker US6, mẫu xe vận tải chủ lực của quân đội Xô Viết trong Chiến tranh Thế giới thứ hai. Dự án Zil 157 được hiện thực hóa vào năm 1957, đánh dấu một bước tiến vượt bậc của công nghệ ô tô Xô Viết. Đây là mẫu xe tải off-road 6×6 với ba cầu chủ động, hệ thống vi sai đồng bộ, và đặc biệt, một số phiên bản còn được trang bị hệ thống tự bơm lốp – công nghệ tiên tiến thời bấy giờ, tiền đề cho sự phát triển của Zil-131 sau này.
Ảnh cận cảnh xe tải Zil 157, tập trung vào hệ thống 3 cầu chủ động và lốp xe lớn, làm nổi bật đặc tính off-road
Xe tải Zil 157 nhanh chóng trở thành “người hùng” trên đường Trường Sơn. Với kích thước tổng thể dài 6,684m, rộng 2,315m, cao 2,36m, động cơ 5.6 lít mạnh mẽ 109 mã lực, Zil 157 không chỉ mạnh mẽ mà còn vô cùng linh hoạt trên những địa hình hiểm trở.
Ngay sau khi ra mắt, Zil 157 đã được vinh danh với giải thưởng lớn tại Triển lãm ô tô quốc tế Bruxen (Bỉ) năm 1958, khẳng định chất lượng và đẳng cấp quốc tế. Mục đích thiết kế chính của Zil 157 là phục vụ quân đội, nhưng nó còn được sử dụng cho nhiều biến thể quân sự khác như xe chở quân, xe kéo pháo, thậm chí là bệ phóng pháo phản lực Kachiusa. Xe có thể chở từ 12 đến 16 lính cùng đầy đủ trang bị, nhưng thực tế trên chiến trường, con số này có thể lên đến 30-40 chiến sĩ.
Hình ảnh xe tải Zil 157 chở đầy chiến sĩ quân đội, thể hiện khả năng chở người vượt trội trong điều kiện chiến trường
Mặc dù có vẻ ngoài đồ sộ, trọng tải của Zil 157 chỉ 3 tấn, giúp xe tăng khả năng vận hành trên mọi loại địa hình. Trong điều kiện bình thường, xe có thể kéo thêm rơ moóc, nâng tổng khả năng chuyên chở lên đến 7,5 tấn. Khả năng vượt trội này đã giúp Zil 157 phát huy tối đa sức mạnh trên đường Trường Sơn, nơi địa hình vô cùng phức tạp và khắc nghiệt.
Một đặc điểm nổi bật khác của Zil 157 là bộ tời dẫn động trực tiếp từ động cơ ở đầu xe. Bộ tời này giúp xe dễ dàng vượt qua những đoạn đường lầy lội, khó khăn nhất, đặc biệt hữu ích khi di chuyển độc lập. Đúng như phương châm của nhà sản xuất: “Đến đích bất chấp mọi khó khăn của điều kiện chiến tranh”.
Ảnh chi tiết đầu xe Zil 157, làm nổi bật bộ tời và thiết kế đặc trưng
Ngoài phiên bản gốc từ Liên Xô, Zil 157 còn có phiên bản sản xuất tại Trung Quốc với tên gọi Giải Phóng CA 30. Trong những năm 1950, Liên Xô đã giúp Trung Quốc xây dựng ngành công nghiệp ô tô, và Giải Phóng CA 30 ra đời như một bản sao của Zil 157. Cả hai phiên bản này đều được Việt Nam sử dụng rộng rãi trong Chiến tranh Việt Nam và các cuộc chiến tranh biên giới. Sự tương đồng về thiết kế giúp phụ tùng của hai phiên bản có thể dùng chung, tạo thuận lợi lớn cho công tác sửa chữa và bảo dưỡng trong điều kiện chiến tranh.
Hai mẫu xe Zil 157 và Giải phóng CA 30 gần như giống hệt nhau, chỉ khác biệt nhỏ ở ba đờ sốc hình vuông (Giải phóng CA 30) thay vì hình tròn (Zil 157). Cả hai đều đóng góp to lớn vào sự nghiệp giải phóng dân tộc và bảo vệ Tổ quốc của Quân đội Nhân dân Việt Nam.
So sánh hình ảnh Zil 157 và Giải phóng CA 30, chỉ ra sự tương đồng về ngoại hình và khác biệt nhỏ ở ba đờ sốc
Trong quá trình vận chuyển trên đường Trường Sơn, các chiến sĩ Việt Nam đã sáng tạo thêm giá đỡ bằng tre, nứa để ngụy trang, tránh bom đạn. Vượt qua hàng vạn km đường rừng núi hiểm trở, dưới mưa bom bão đạn, những chiếc xe tải Zil 157 vẫn hiên ngang tồn tại, trở thành những “người hùng việt dã” của chiến tranh Việt Nam. Zil 157 còn góp phần làm nên tên tuổi của trung đội nữ lái xe Trường Sơn anh hùng – những người phụ nữ nhỏ bé nhưng đã thuần phục thành công những cỗ xe khổng lồ, không trợ lực lái, côn nặng, lốp to, để vận chuyển hàng hóa và bộ đội vào Nam.
Hình ảnh chiếc xe Zil 157 cũng đi vào âm nhạc, với bài hát “Tớ là Zil ba cầu” của nhạc sĩ Trần Tiến, phổ thơ Phạm Tiến Duật. Lời bài hát mộc mạc, khỏe khoắn đã trở nên quen thuộc và vang vọng khắp rừng Trường Sơn, thể hiện tình yêu và sự trân trọng của bộ đội đối với những chiếc xe đã cùng họ vượt qua bao gian khổ.
Ngày nay, dù đã cao tuổi, nhiều chiếc Zil 157 vẫn tiếp tục phục vụ trong quân đội, tham gia huấn luyện thời bình. Một số khác được thanh lý và trở thành đối tượng săn lùng của giới sưu tầm xe cổ bởi độ hiếm và giá trị lịch sử. Xe tải Zil 157 mở đường Trường Sơn không chỉ là một cỗ máy, mà còn là một phần lịch sử, một biểu tượng của tinh thần Việt Nam quật cường, mãi mãi sống trong lòng mỗi người dân đất Việt.
