Lòng người Việt Nam luôn khắc ghi những dấu ấn sâu đậm của chiến thắng năm 1975, một chiến thắng được vun đắp từ mồ hôi, xương máu của bao anh hùng liệt sĩ và sự hy sinh thầm lặng của những người lính hậu cần. Trong những trang sử hào hùng ấy, không thể không nhắc đến những người bạn quốc tế đã sẻ chia, tiếp sức cho dân tộc ta bằng những phương tiện vận tải quý báu, thay thế những chiếc xe đạp thồ huyền thoại của Điện Biên Phủ. Giữa rừng xanh núi thẳm Trường Sơn, nơi bom đạn dội về, những chiếc xe tải Zil 157 đã hiên ngang “mở đường”, vượt hàng vạn cây số, góp phần làm nên đại thắng mùa xuân lịch sử.
Đọc “Mở rừng” của nhà văn Lê Lựu, ta càng thấm thía sự gian khổ, hy sinh của những người lính lái xe trên tuyến đường Trường Sơn. Mỗi đêm, trên những cung đường hiểm trở, hàng chục, thậm chí cả trăm chiếc xe tải có thể bị phá hủy bởi bom đạn. Điều đó cho thấy, số lượng xe quân sự mà Liên Xô và các nước bạn đã viện trợ cho Việt Nam là vô cùng lớn, đáp ứng nhu cầu chi viện to lớn cho tiền tuyến.
Thời kỳ đầu, quân đội ta sử dụng chủ yếu các dòng xe Zil (Din), Gaz (Gát), Hồng Hà (Honghe), Giải Phóng (Jiefang) một cầu. Tuy nhiên, do địa hình bị tàn phá nặng nề bởi chiến tranh, sự xuất hiện của Zil 157, hay còn gọi là Din 3 cầu, mang đến một bước ngoặt lớn. Chiếc xe nhanh chóng khẳng định vị thế người hùng trên đường Trường Sơn, trở thành biểu tượng cho tinh thần “mở đường thắng lợi”.
Zil 157 ra đời tại nhà máy ô tô Likhachov, Liên Xô, với mục tiêu thay thế Studebaker US6, mẫu xe vận tải chủ lực của quân đội Xô Viết thời bấy giờ. Dự án được hiện thực hóa vào năm 1957 với chiếc Zil ba cầu đầu tiên, đánh dấu một đỉnh cao công nghệ của Liên Xô. Đây là mẫu xe tải off-road 6×6 với ba cầu chủ động, vi sai đồng bộ, mang lại khả năng vượt địa hình tuyệt vời. Đặc biệt, một số phiên bản còn được trang bị hệ thống tự bơm lốp, một tính năng tiên tiến sau này được phát triển trên Zil-131.
Xe Zil 157 với hệ thống 3 cầu chủ động
Ngay sau khi ra mắt, Zil 157 đã được vinh danh với giải thưởng lớn “Grand Prix” tại triển lãm ô tô quốc tế Bruxen (Bỉ) năm 1958. Dù ban đầu có ý kiến cho rằng Zil 157 là bản sao của Studebaker US6, nhưng thực tế, đây là một thiết kế độc đáo, mang đậm dấu ấn công nghệ Liên Xô.
Zil 157 được thiết kế chủ yếu cho nhiệm vụ vận tải chiến lược trong quân đội, nhưng cũng được sử dụng để chở các hệ thống pháo phản lực Katyusha. Trước đó, Katyusha thường được lắp trên xe Zis 5 dẫn động cầu sau, nhưng sự xuất hiện của Studebaker US6 đã thay đổi xu hướng này.
Studebaker US6 gây ấn tượng mạnh với các kỹ sư ô tô Liên Xô bởi hệ thống lái thủy lực và hệ dẫn động 6×6, những trang bị mà xe Nga thời đó chưa thể sánh kịp. Zis 5 chỉ có phanh ở trục sau, trong khi xe Mỹ đã trang bị phanh đồng bộ trên tất cả các bánh.
Trong điều kiện chiến tranh, việc sao chép hoàn toàn một mẫu xe như Studebaker US6 là không khả thi. Giải pháp được đưa ra là sản xuất một phiên bản cải tiến từ Zis 151, với một số thay đổi về hình dáng cabin. Đó chính là Zis 151, tiền thân của Zil 157. Sau khi Stalin qua đời, nhà máy ô tô Stalin được đổi tên thành nhà máy ô tô Likhachov, và các mẫu xe Zis cũng được đổi tên thành Zil. Zil 157 trở thành sản phẩm đầu tiên mang thương hiệu mới của nhà máy.
Tuy nhiên, Zil 157 không chỉ là bản sao của Zis 151, mà là một bước tiến vượt bậc. Cải tiến đáng chú ý nhất nằm ở hệ thống bánh xe. Zil 157 sử dụng bánh đơn với lốp địa hình kiểu “cành thông”, bề mặt lốp rộng và tròn hơn. Thiết kế này không chỉ tăng khả năng vượt địa hình mà còn giúp xe tự động điều chỉnh áp suất lốp theo địa hình, một công nghệ tiên tiến chỉ có trên các xe off-road hiện đại.
Lốp xe địa hình của Zil 157
Zil 157 được sản xuất từ năm 1958 đến 1964, sau đó là các phiên bản cải tiến Zil 157K và Zil 157KD (xuất khẩu từ 1976-1982). Trong quân đội Liên Xô, Zil 157 dần được thay thế bởi Zil 131 mạnh mẽ hơn, nhưng Zil 157 vẫn tiếp tục phục vụ và ghi dấu ấn trong lịch sử.
Zil 157 có tải trọng cơ bản 3 tấn, nhưng là một chiếc xe việt dã thực thụ, chinh phục mọi địa hình. Trên đường tốt, xe có thể kéo thêm rơ moóc, nâng khả năng chuyên chở lên 7,5 tấn. Tuy nhiên, thiết kế của xe ưu tiên khả năng vận hành linh hoạt, vượt địa hình khó khăn hơn là tải trọng. Quan điểm của các nhà thiết kế quân sự Liên Xô là đảm bảo hàng hóa đến đích an toàn, bất chấp mọi trở ngại.
Chính triết lý thiết kế này đã tạo nên những ưu điểm vượt trội của Zil 157, đặc biệt khi hoạt động trên đường Trường Sơn. Xe có thể chở từ 12 đến 16 lính cùng đầy đủ trang bị. Một đặc điểm đáng chú ý khác là Zil 157 được trang bị tời dẫn động cơ khí trực tiếp, khác với tời điện trên các xe địa hình Jeep sau này.
Xe Zil 157 tải trọng 3 tấn
Ngoài phiên bản tiêu chuẩn, Zil 157 còn có nhiều biến thể khác như xe chở nặng, xe đầu kéo sơ mi rơ moóc, đáp ứng đa dạng nhu cầu sử dụng.
Trong những năm 1950, Liên Xô đã giúp Trung Quốc xây dựng ngành công nghiệp ô tô. Tại “Công trường ô tô đầu tiên” (FAW), phiên bản “Chinese Zil 157” ra đời, mang tên Giải Phóng CA 30. Cả Liên Xô và Trung Quốc đều viện trợ cho Việt Nam cả hai loại xe này. Do là bản sao nên phụ tùng của Zil 157 và Giải Phóng CA 30 có thể dùng chung, tạo thuận lợi cho việc bảo dưỡng và sửa chữa.
Giá đỡ ngụy trang bằng tre nứa trên xe Zil 157
Nếu có dịp ghé thăm Bảo tàng Hậu cần Quân đội Nhân dân Việt Nam tại Hà Nội, bạn sẽ được chiêm ngưỡng hai chiếc Zil 157 đang được trưng bày, minh chứng sống động cho những đóng góp to lớn của dòng xe này trong chiến tranh.
Trong quá trình vận chuyển, các chiến sĩ quân đội Việt Nam đã sáng tạo thêm giá đỡ bằng tre nứa để ngụy trang, tránh bom đạn địch. Vượt qua hàng vạn km đường rừng núi hiểm trở, dưới mưa bom bão đạn, những chiếc Zil 157 vẫn kiên cường “mở đường”, trở thành “người hùng việt dã” trong lòng mỗi người dân Việt Nam.
Theo Autodaily.vn
