Trong chiến tranh, vận chuyển hậu cần là yếu tố sống còn, và trong Chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử, Xe Tải Vận Chuyển Chiến Tranh đã đóng vai trò then chốt. Bài viết này, dựa trên tư liệu gốc, sẽ đi sâu vào công tác tổ chức và chỉ huy vận tải cơ giới, làm nổi bật vai trò của những chiếc xe tải trong việc đảm bảo hậu cần và góp phần vào thắng lợi vĩ đại. Chúng ta sẽ khám phá cách thức vận tải được xem như một “mệnh lệnh chiến đấu”, nơi mỗi chiếc xe tải và người lính lái xe không chỉ là người vận chuyển hàng hóa mà còn là những chiến sĩ trên mặt trận hậu cần.
Trong những ngày đầu chiến dịch, tuyến vận tải cơ giới gặp phải nhiều thách thức, đặc biệt là ở khâu xếp dỡ hàng hóa và chỉ huy xe tránh nhau trên những cung đường đèo dốc hiểm trở. Những điểm yếu này không chỉ làm chậm tốc độ vận chuyển mà còn trở thành mục tiêu tấn công của địch. Do đó, công tác tổ chức và chỉ huy vận tải tập trung vào việc giải quyết hai “điểm nghẽn” này, đảm bảo dòng chảy hậu cần được thông suốt.
Khu vực xếp hàng, nơi tập trung kho tàng, xe cộ, và các hoạt động chuẩn bị kỹ thuật, tra nạp nhiên liệu, bổ sung hậu cần, được ví như “bàn đạp xuất phát tiến công” của bộ đội vận tải. Đây không chỉ là điểm khởi đầu của mỗi chuyến xe mà còn là nơi động viên tinh thần, giáo dục nhiệm vụ cho các chiến sĩ lái xe trước khi lên đường. Giải quyết triệt để khâu xếp dỡ hàng hóa tại “bàn đạp xuất phát” này là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả vận tải.
Hình ảnh xe tải quân sự “xe quệt” vận chuyển hàng hóa phục vụ Chiến dịch Điện Biên Phủ, thể hiện rõ vai trò quan trọng của xe tải vận chuyển chiến tranh trong việc đảm bảo hậu cần cho chiến dịch. (Nguồn ảnh: Bảo tàng Chiến thắng Lịch sử Điện Biên Phủ)
Để giám sát chặt chẽ và xây dựng khu vực “bàn đạp tiến công”, chỉ huy tuyến vận tải quy định sở chỉ huy binh trạm vận tải (tương đương cấp trung đoàn) phải đóng quân ngay đầu tuyến đường và đặt sở chỉ huy cạnh kho tàng, bãi xe, nơi sửa chữa và nghỉ ngơi của lái xe. Cách bố trí này giúp người chỉ huy nắm bắt tình hình trực tiếp, kịp thời chỉ thị và giải quyết các vấn đề phát sinh, đồng thời động viên tinh thần chiến sĩ. Những khu vực này còn được tổ chức quán giải khát, ấm trà, thuốc lá, thậm chí là các tiết mục văn nghệ, tạo không khí phấn khởi cho người lính trước khi bước vào hành trình gian khổ.
Sự hiện diện của sở chỉ huy binh trạm tại khu vực kho tàng không chỉ tăng cường khả năng chỉ huy mà còn có tác động tâm lý tích cực, thúc đẩy lực lượng xếp dỡ giải phóng xe nhanh chóng. Các chỉ huy thường xuyên có mặt tại kho, quan sát và đưa ra chỉ thị khắc phục những trở ngại, tạo động lực và khí thế thi đua cho cả lái xe và lực lượng xếp dỡ.
Trong công tác chỉ huy xe trên tuyến đường, kinh nghiệm từ các năm trước đã định hình tổ chức trạm barie. Các trạm này thường được đặt tại ngã ba, ngã tư, hoặc hai đầu trọng điểm vượt đèo, đường một chiều, ngầm, phà. Ban đầu, trạm barie chỉ làm nhiệm vụ điều chỉnh giao thông, nhưng trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, với hệ thống thông tin hữu tuyến thông suốt, các trạm barie trở thành trạm chỉ huy vận tải trên đường. Thậm chí, một số trạm được nâng lên thành phân chi sở chỉ huy của tuyến, có nhiệm vụ nhận báo cáo xe, nắm tình hình từng xe, truyền đạt mệnh lệnh từ sở chỉ huy, điều chỉnh thứ tự ưu tiên hàng hóa, thay đổi mặt hàng khi cần thiết, như chuyển gạo xuống, lấy vũ khí cấp thiết hoặc chở thương binh nặng.
Vị trí của các trạm chỉ huy giao thông ngày càng quan trọng, đặc biệt trong chỉ huy xe vượt trọng điểm. Trạm phối hợp với công binh mở thêm nhiều đoạn đường tránh nhau trên đèo, nhất là ở những đèo dài và hiểm trở như đèo Pha Đin. Ban đầu, đèo Pha Đin dài 30km chỉ có hai trạm chỉ huy giao thông ở hai đầu. Sau đó, công binh và vận tải khảo sát mở thêm sáu đoạn tránh nhau, giúp đoàn xe lưu thông liên tục, giảm thời gian chờ đợi.
Để nâng cao hiệu suất vận tải, tổ chức thông tin liên lạc đóng vai trò then chốt. Hệ thống thông tin liên lạc được thiết lập từ sở chỉ huy tuyến đến các trạm chỉ huy vận tải trên đường, “bàn đạp xuất phát tiến công”, các đơn vị xe, pháo binh, công binh. Điều này đảm bảo việc chỉ huy vận tải cơ giới được thực hiện kịp thời, nắm bắt tình hình tức thời tại từng điểm để xử lý nhanh chóng. Dù đã có phương án từ trước, nhưng mỗi tình huống cụ thể đòi hỏi người chỉ huy phải linh hoạt, sử dụng điện thoại hoặc vô tuyến điện sóng ngắn để ra mệnh lệnh, động viên, hướng dẫn cấp dưới.
Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, lần đầu tiên tại Sơn La, một tuyến xe tải vận chuyển chiến tranh gần 100km được bảo vệ bởi một tiểu đoàn pháo cao xạ 37 ly cơ động. Tiểu đoàn này có nhiệm vụ phục kích, đón lõng máy bay địch, bắn rơi một số máy bay, trong đó có một chiếc B57 rơi tại chỗ. Sự kiện này làm tăng thêm tinh thần và sự yên tâm cho toàn tuyến, đặc biệt là các lái xe, nhất là vào những buổi tranh thủ đi sớm hoặc về muộn. Mọi hoạt động của các binh chủng đều hướng đến phục vụ công tác vận tải, tối ưu hóa thời gian lăn bánh có ích của xe tải vận chuyển chiến tranh.
Trong những ngày Đông Xuân Điện Biên Phủ, sương mù dày đặc trên các đèo cao. Chỉ huy vận tải nghiên cứu quy luật thời tiết, hoạt động của máy bay địch để xe tranh thủ vượt trọng điểm. Trên tuyến vận tải truyền tụng câu: “Chiều đi sớm, sáng về trưa, mưa lâm râm đi cả ban ngày”, thể hiện tinh thần tranh thủ thời tiết để vận chuyển. Tuy nhiên, thời tiết Điện Biên Phủ cũng có khi “phản” lại. Có hôm trời vừa hửng sáng, xe tranh thủ vượt Pha Đin thì trời nắng gắt, nhiều đoàn xe và pháo cao xạ đã chạm trán máy bay địch giữa lưng đèo hiểm trở.
Hình ảnh xe tải quân đội trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, minh họa cho sự gian khổ và nguy hiểm mà những chiếc xe tải vận chuyển chiến tranh và người lính phải đối mặt. (Nguồn ảnh: TTXVN)
Cơ quan tham mưu vận tải tuyến luôn bám sát để chỉ huy các lực lượng, đảm bảo từng lái xe và chiếc xe đưa hàng ra tiền tuyến nhanh nhất và nhiều nhất. Công tác tổ chức chỉ huy vận tải thực chất là tổ chức chỉ huy chiến đấu hiệp đồng các binh chủng, đảm bảo vận tải cơ giới hoàn thành nhiệm vụ trung tâm của tuyến vận tải.
Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, các cơ quan tham mưu, binh trạm và “bàn đạp xuất phát tiến công” được kết nối bằng mạng thông tin điện thoại vững chắc, cùng với việc xây dựng các đại đội xe mạnh, gọn, nhẹ. Đó là những kinh nghiệm quý báu về tổ chức vận tải của Chiến dịch Điện Biên Phủ.
Công tác vận tải trong Chiến dịch Điện Biên Phủ đạt thành công lớn, đặc biệt là vận chuyển thương binh bằng cơ giới trên tuyến đường dài. Với phương châm “Vừa đánh vừa chuyển thương binh, chuyển liên tục, chuyển thường xuyên, kết hợp chuyển thương binh và điều trị dọc đường”, Tổng cục Cung cấp Tiền phương đã giải quyết bài toán khó khăn về vận chuyển thương binh trong điều kiện tác chiến rừng núi, xa hậu phương, thiếu cơ sở dân y tại chỗ.
Để vận chuyển thương binh thường xuyên, phương án kết hợp vận chuyển bằng ô tô theo nguyên tắc “khi lên tải gạo, khi về chuyển thương” được áp dụng, do không đủ xe hồng thập tự chuyên dụng và yêu cầu an toàn được đặt lên hàng đầu. Đến cuối tháng 6/1954, những thương binh Điện Biên đã về nghỉ ngơi trong các đoàn an dưỡng và bệnh viện ở vùng đồi cọ rừng chè. Đó là thành tích chuyển thương lớn nhất, chủ yếu bằng cơ giới, trong thời gian ngắn nhất so với các chiến dịch trước.
Nội dung: NGUYỄN AN
Trình bày: NGỌC DIỆP
Ảnh: Bảo tàng Chiến thắng Lịch sử Điện Biên Phủ, TTXVN
*(Bài viết đăng trong cuốn “*50 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ: Điện Biên Phủ – hợp tuyển công trình khoa học, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật, 2005)
