Bilirubin, một thuật ngữ có vẻ xa lạ với nhiều người, nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong cơ thể chúng ta. Tại Xe Tải Mỹ Đình, dù chuyên về những cỗ máy mạnh mẽ như Xe Tải Quái Vật Bilutv mà bạn có thể tìm thấy trên các nền tảng giải trí như Bilutv, chúng tôi hiểu rằng sức khỏe và sự vận hành trơn tru cũng quan trọng không kém, cả với con người lẫn xe cộ. Bài viết này, được tham vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Đỗ Thị Hoàng Hà – Bác sĩ Xét nghiệm hóa sinh từ Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng, sẽ giúp bạn khám phá sâu hơn về bilirubin, từ nguồn gốc, vai trò đến ý nghĩa của các chỉ số bilirubin trong xét nghiệm máu.
1. Bilirubin Toàn Phần, Trực Tiếp, Gián Tiếp: Bản Chất và Sự Khác Biệt
Bilirubin là một sắc tố màu vàng cam, sản phẩm tự nhiên của quá trình phá hủy hồng cầu già trong máu. Quá trình này diễn ra ở hệ thống lưới nội mô võng mô, bao gồm gan, lách, tủy xương và thậm chí trong máu. Sau khi hình thành, bilirubin di chuyển đến gan để được xử lý trước khi thải ra khỏi cơ thể.
Trong xét nghiệm máu, bilirubin được chia thành ba loại chính:
- Bilirubin toàn phần: Tổng lượng bilirubin có trong máu, bao gồm cả bilirubin trực tiếp và gián tiếp.
- Bilirubin gián tiếp (bilirubin không liên hợp): Chiếm khoảng 80% bilirubin toàn phần, đây là dạng bilirubin chưa được xử lý ở gan. Nó không tan trong nước và cần albumin để vận chuyển trong máu.
- Bilirubin trực tiếp (bilirubin liên hợp): Chiếm khoảng 20% bilirubin toàn phần, là dạng bilirubin đã được gan chuyển hóa, trở nên tan trong nước và có thể bài tiết qua đường mật.
Công thức đơn giản thể hiện mối quan hệ giữa chúng:
Bilirubin toàn phần = Bilirubin gián tiếp + Bilirubin trực tiếp
Trước khi đến gan, bilirubin tồn tại ở dạng gián tiếp. Tại gan, nó được các tế bào gan giữ lại và kết hợp với axit glucuronic để tạo thành bilirubin trực tiếp, một dạng hòa tan trong nước. Bilirubin trực tiếp sau đó được bài xuất vào đường mật, xuống ruột già, và nhờ vi khuẩn đường ruột chuyển hóa thành urobilinogen và stercobilin, tạo nên màu vàng của phân và được thải ra ngoài.
Trong các phòng thí nghiệm hiện đại, thường đo trực tiếp bilirubin trực tiếp và bilirubin toàn phần. Bilirubin gián tiếp được tính toán bằng cách lấy bilirubin toàn phần trừ đi bilirubin trực tiếp.
Bilirubin gián tiếp được xem là độc hại hơn bilirubin trực tiếp do đặc tính không tan trong nước và khả năng gây tổn thương tế bào, đặc biệt là tế bào não ở trẻ sơ sinh nếu nồng độ quá cao.
Trắc nghiệm vui: Bạn biết gì về lá gan của mình?
Gan đóng vai trò như một nhà máy xử lý bilirubin và nhiều chất khác trong cơ thể. Hãy cùng kiểm tra kiến thức về gan để hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của cơ quan này và có biện pháp bảo vệ phù hợp.
2. Giá Trị Bilirubin Bình Thường: Tham Khảo Quan Trọng
Để đánh giá sức khỏe và chức năng gan mật, việc so sánh chỉ số bilirubin của bạn với giá trị bình thường là rất cần thiết. Dưới đây là phạm vi giá trị bilirubin tham khảo, lưu ý rằng các phòng xét nghiệm khác nhau có thể có đơn vị và khoảng tham chiếu hơi khác biệt:
Bilirubin toàn phần:
- Trẻ sơ sinh: Giá trị bilirubin ở trẻ sơ sinh thay đổi theo ngày tuổi và cần được bác sĩ chuyên khoa đánh giá.
- Trẻ trên 1 tháng tuổi: 0.3 – 1.2 mg/dl hoặc 5.1 – 20.5 µmol/L
- Người lớn: 0.2 – 1.0 mg/dL hoặc 3.4 – 17.1 µmol/L
Bilirubin trực tiếp:
- Bình thường: 0 – 0.4 mg/dl hoặc 0 – 7 µmol/L
Bilirubin gián tiếp:
- Bình thường: 0.1 -1.0 mg/dL hoặc 1 – 17 µmol/L
Tỷ lệ Bilirubin trực tiếp/ Bilirubin toàn phần:
- Bình thường: Tỷ lệ này thường được duy trì ở mức nhất định, phản ánh sự cân bằng giữa bilirubin trực tiếp và toàn phần.
Alt: Bảng tham chiếu giá trị bilirubin bình thường cho xét nghiệm máu, giúp đánh giá chức năng gan mật và phát hiện sớm các bất thường.
3. Ý Nghĩa Của Bilirubin: Đọc Vị Sức Khỏe
Sự thay đổi nồng độ bilirubin trong máu, đặc biệt là khi bilirubin trực tiếp hoặc gián tiếp tăng cao hơn mức bình thường, có thể là dấu hiệu cảnh báo về các vấn đề sức khỏe liên quan đến gan, mật và tình trạng tan máu.
Bilirubin cao:
- Tăng phá hủy hồng cầu: Bilirubin tăng cao cho thấy tốc độ phá hủy hồng cầu đang diễn ra mạnh mẽ hơn bình thường.
- Vấn đề gan mật: Chức năng gan suy giảm hoặc tắc nghẽn đường mật có thể dẫn đến bilirubin tích tụ trong máu.
- Nguy cơ cho trẻ sơ sinh: Ở trẻ sơ sinh, bilirubin gián tiếp tăng quá cao có thể vượt qua hàng rào máu não, gây tổn thương não nghiêm trọng, dẫn đến chậm phát triển trí tuệ, suy giảm học tập, mất thính lực, rối loạn vận động mắt, thậm chí tử vong.
4. Bilirubin Cao Bất Thường: Nguyên Nhân Cần Lưu Ý
Nồng độ bilirubin tăng cao bất thường có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm:
- Bệnh lý gan mật:
- Nhiễm trùng túi mật, viêm túi mật, sỏi mật.
- Các bệnh gan như viêm gan (do virus, rượu, thuốc), xơ gan, ung thư gan.
- Tắc nghẽn đường mật do sỏi, viêm đường mật, ung thư đường mật, ung thư tuyến tụy.
- Bệnh lý di truyền: Hội chứng Gilbert (ảnh hưởng đến khả năng gan xử lý bilirubin).
- Tan máu:
- Các bệnh lý gây phá hủy hồng cầu nhanh chóng như bệnh hồng cầu hình liềm, sốt rét, bất đồng nhóm máu Rh ở trẻ sơ sinh, dị ứng truyền máu.
- Bệnh thiếu máu Biermer, hội chứng Crigler-Najjar (các bệnh lý tạo hồng cầu không hiệu quả).
- Các nguyên nhân khác:
- Cường lách, suy tim mất bù.
- Mang thai, trẻ sơ sinh và trẻ đẻ non (do chức năng gan chưa hoàn thiện).
- Hoạt động thể lực quá sức.
5. Khi Nào Nên Xét Nghiệm Bilirubin Máu?
Xét nghiệm bilirubin máu thường được chỉ định khi có các dấu hiệu bất thường nghi ngờ liên quan đến chức năng gan, mật hoặc tình trạng tan máu. Các trường hợp phổ biến bao gồm:
- Vàng da: Da và mắt có màu vàng.
- Tiền sử uống nhiều rượu bia.
- Nghi ngờ ngộ độc thuốc hoặc hóa chất.
- Tiếp xúc với virus viêm gan.
- Nước tiểu sẫm màu (màu hổ phách).
- Buồn nôn, nôn mửa kéo dài.
- Đau hoặc sưng bụng.
- Mệt mỏi, suy nhược kéo dài, đặc biệt ở người có bệnh gan mạn tính.
- Nghi ngờ thiếu máu tán huyết.
- Kiểm tra bilirubin ở trẻ sơ sinh (đặc biệt là trẻ vàng da).
6. Lưu Ý Quan Trọng Trước Khi Xét Nghiệm Bilirubin
Để đảm bảo kết quả xét nghiệm bilirubin chính xác, bạn cần lưu ý một số điểm sau:
Alt: Hướng dẫn chuẩn bị trước khi xét nghiệm bilirubin, bao gồm nhịn ăn và thông báo về thuốc đang sử dụng, giúp đảm bảo kết quả chính xác.
- Nhịn ăn: Không ăn hoặc uống trong vòng 4 giờ trước khi lấy máu xét nghiệm (trừ nước lọc).
- Thông báo thuốc: Báo cho bác sĩ biết tất cả các loại thuốc đang sử dụng, bao gồm cả thuốc kê đơn, không kê đơn và thực phẩm chức năng, vì một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến kết quả bilirubin. Ví dụ, một số thuốc có thể làm giảm bilirubin (barbiturate, cafein, penicillin…) trong khi số khác có thể làm tăng (kháng sinh, thuốc tránh thai, diazepam…).
- Tập luyện: Tránh tập luyện quá sức trước ngày xét nghiệm, vì hoạt động gắng sức có thể làm tăng nhẹ nồng độ bilirubin.
- Nồng độ bilirubin ở nam và nữ: Nồng độ bilirubin bình thường có thể hơi khác nhau giữa nam và nữ giới, nam giới thường có xu hướng cao hơn một chút.
Quy trình lấy máu:
- Máu thường được lấy từ tĩnh mạch ở cánh tay hoặc bàn tay.
- Kỹ thuật viên y tế sẽ sát trùng vùng lấy máu và dùng kim tiêm để lấy một lượng máu vừa đủ vào ống xét nghiệm.
- Sau khi lấy máu, bạn cần giữ miếng băng gạc tại vị trí tiêm khoảng 10-20 phút để cầm máu và tránh bầm tím.
Đặt lịch khám và tư vấn:
Để đặt lịch khám và được tư vấn chi tiết hơn về xét nghiệm bilirubin hoặc các vấn đề sức khỏe khác, quý khách vui lòng liên hệ hotline hoặc đặt lịch trực tuyến trên ứng dụng MyVinmec.
Video tham khảo: Phân biệt vàng da sơ sinh sinh lý và vàng da bệnh lý
Tại Xe Tải Mỹ Đình, chúng tôi luôn mong muốn cung cấp những thông tin hữu ích và đáng tin cậy, không chỉ về xe tải mà còn về sức khỏe và cuộc sống. Hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về bilirubin và tầm quan trọng của việc theo dõi chỉ số này trong chăm sóc sức khỏe bản thân và gia đình.
