VTV.vn – Trong bối cảnh nguồn cung cát xây dựng ngày càng khan hiếm, giá trị của loại vật liệu này không ngừng tăng cao, kéo theo đó là những hoạt động khai thác và vận chuyển cát trái phép diễn biến phức tạp. Xe Tải Cát, phương tiện vận chuyển chủ yếu, trở thành một mắt xích quan trọng trong đường dây tiêu thụ cát lậu, gây thất thoát tài nguyên và ảnh hưởng đến môi trường.
Cát là vật liệu xây dựng thiết yếu, đóng vai trò không thể thay thế trong mọi công trình, từ dân dụng đến công nghiệp. Sự khan hiếm cát, xuất phát từ nhiều nguyên nhân như cạn kiệt nguồn tài nguyên tự nhiên và hạn chế khai thác, đã đẩy giá cát lên cao, tạo điều kiện cho hoạt động khai thác và buôn bán cát trái phép nở rộ. Nghị định 23/2020 của Chính phủ đã quy định rõ ràng về việc kiểm soát chặt chẽ toàn bộ quy trình khai thác, tiêu thụ và vận chuyển cát sỏi lòng sông. Tuy nhiên, trên thực tế, tình trạng khai thác, vận chuyển và tiêu thụ cát trái phép vẫn diễn ra, gây nhiều hệ lụy nhức nhối. Nhóm phóng viên Chuyển động 24h đã ghi nhận những hình ảnh và câu chuyện đáng báo động về hoạt động tiêu thụ cát lậu tại Nghệ An, nơi xe tải cát đóng vai trò then chốt trong việc đưa cát không rõ nguồn gốc đến các công trình xây dựng.
“Nóng” hoạt động xe tải cát chở cát lậu tại Nghệ An
Tại xóm 1, xã Lĩnh Sơn, huyện Anh Sơn, Nghệ An, một bãi tập kết cát khổng lồ rộng gần 4000m2 hiện ra ngay sát bờ sông Lam. Người bán tại đây cho biết, bãi cát này trữ sẵn ba loại cát chính: cát bê tông, cát trát và cát xây, tất cả đều đã được phân loại và sẵn sàng cung ứng cho khách hàng.
Với trữ lượng cát dồi dào, việc tiêu thụ tại địa phương trở nên không đáng kể. Phần lớn cát từ bãi tập kết này được xe tải cát vận chuyển đi tiêu thụ ở các tỉnh thành khác. Khi phóng viên trong vai người mua hàng yêu cầu hóa đơn chứng minh nguồn gốc xuất xứ, người phụ trách bán hàng không ngần ngại tiết lộ “bí quyết” đối phó với cơ quan chức năng khi xe tải cát bị kiểm tra trên đường. Điều này cho thấy sự tinh vi và ngang nhiên của hoạt động buôn bán cát lậu.
Không xa đó, một bến bãi khác thuộc huyện Đô Lương, Nghệ An cũng hoạt động nhộn nhịp. Tình trạng chung vẫn là nguồn cung cát dồi dào, nhưng khi người mua đề cập đến hóa đơn chứng minh nguồn gốc, yêu cầu này lại khó được đáp ứng. Lý do được đưa ra là số cát này đã được “cấp” cho các công trình khác, một cách giải thích thiếu minh bạch và đáng ngờ.
Để tối đa hóa lợi nhuận, các xe tải cát thường xuyên chở quá tải. Việc mua bán cát được tính theo xe chứ không theo mét khối, khiến các tài xế và chủ xe tìm mọi cách chở được càng nhiều cát càng tốt. Hình ảnh những chiếc xe tải cát chất đầy ắp, thậm chí đắp ngọn cao quá thùng xe, không còn xa lạ.
Để che mắt lực lượng chức năng và tránh bị phát hiện chở quá tải, các xe tải cát được che chắn, phủ bạt kín mít. Từ những bến bãi này, những đoàn xe tải cát nối đuôi nhau tiến thẳng ra quốc lộ, ngang nhiên tham gia giao thông với tình trạng quá tải, tiềm ẩn nguy cơ tai nạn và gây hư hại hạ tầng giao thông.
Nghị định 23/2020 của Chính phủ quy định rõ, mỗi chuyến xe tải cát vận chuyển cát sỏi cần có đầy đủ giấy tờ hợp lệ, bao gồm hóa đơn, chứng từ nguồn gốc và khối lượng. Quy định chặt chẽ này nhằm ngăn chặn hoạt động khai thác tài nguyên lậu, tránh thất thoát tài nguyên quốc gia và tiền thuế. Tuy nhiên, những chia sẻ từ người bán cát tại các bến bãi cho thấy, việc mua bán và vận chuyển cát không hóa đơn vẫn tồn tại, đặt ra nghi vấn lớn về nguồn gốc hợp pháp của lượng cát này. Để làm rõ vấn đề, cần có sự vào cuộc xác minh từ các cơ quan chức năng.
Khó giám sát công suất và trữ lượng khai thác cát của mỏ cát
Câu hỏi lớn đặt ra là nguồn gốc của lượng cát đang được kinh doanh, tiêu thụ này từ đâu? Phóng viên đã tiếp tục ghi nhận tại một mỏ cát được cấp phép khai thác trên sông Lam, đoạn qua địa bàn giáp ranh giữa hai xã Khai Sơn và Vĩnh Sơn, huyện Anh Sơn, Nghệ An. Theo quy định, doanh nghiệp khai thác phải cắm mốc, thả phao để xác định ranh giới mỏ, nhưng trên thực tế, việc tìm kiếm các dấu hiệu này trở nên vô vọng.
Theo biên bản làm việc giữa xã và doanh nghiệp vào ngày 2/12, phía doanh nghiệp lý giải rằng mốc giới đã bị nước lũ cuốn trôi. Trong thời gian chờ bổ sung mốc giới, mỏ cát cam kết hoạt động đúng phạm vi được cấp phép. Tuy nhiên, trên giấy tờ đăng ký, doanh nghiệp chỉ khai báo 3 phương tiện tàu hút kiêm tàu chở hoạt động. Nhưng tại thời điểm ghi hình, phóng viên phát hiện có tới 5 phương tiện dàn hàng ngang hút cát tại khu vực mỏ được cấp phép.
Theo phương án khai thác, cát hút lên sẽ được vận chuyển về điểm tập kết để bơm lên bãi. Có thời điểm, phóng viên ghi nhận đồng thời 4 tàu hút – bơm cát lên bãi. Danh tính các tàu này vẫn chưa được xác định rõ ràng. Người phụ trách bán hàng tại đây khẳng định nguồn cung cát luôn dồi dào, “bơm đến đâu tiêu thụ hết đến đó”. Tại bến, luôn có sẵn 2 máy múc túc trực để bốc cát lên xe tải cát.
Đúng như lời người bán, bến cát này hoạt động cả ngày lẫn đêm, thậm chí hoạt động bốc xếp cát diễn ra nhộn nhịp hơn vào ban đêm. Trong khi đó, theo giấy phép, bến bãi chỉ được hoạt động trong giờ hành chính, tức là đến 5 giờ chiều. Khi lãnh đạo xã Lĩnh Sơn cùng phóng viên có mặt tại hiện trường, nhân viên bến cát đã ra hiệu cho các xe tải cát đang đến lấy hàng quay đầu, cho thấy sự đối phó và che giấu hoạt động bất thường.
Thời gian bốc hàng lên xe tải cát diễn ra rất nhanh, trung bình chỉ khoảng 30 phút. Tần suất xe tải cát ra vào bến liên tục cho thấy quy mô hoạt động lớn và rầm rộ của điểm tập kết này. Nếu chỉ dựa vào báo cáo tự giác của doanh nghiệp, rất khó để kiểm soát việc khai thác có vượt quá công suất cho phép hay không. Trong khi đó, công suất khai thác tối đa được cấp phép của mỏ cát này chỉ là 30.000m3/năm, một con số khiêm tốn so với thực tế hoạt động rầm rộ tại đây.
Thực tế cho thấy, trên giấy tờ, các doanh nghiệp đều được cấp phép khai thác cát theo quy định, nhưng với công suất khai thác thường rất nhỏ. Vấn đề đặt ra cho cơ quan quản lý địa phương là làm sao để giám sát hiệu quả hoạt động khai thác cát của các doanh nghiệp, đảm bảo tuân thủ đúng công suất được cấp phép. Từ điểm tập kết cát sau khai thác, xe tải cát tiếp tục hành trình vận chuyển cát đi khắp nơi tiêu thụ.
Đường đi của những chuyến xe tải cát từ Nghệ An
Khoảng 18h50 ngày 9/12, một chiếc xe đầu kéo chở đầy cát bắt đầu rời bến tại xóm 1, xã Lĩnh Sơn, huyện Anh Sơn. Xe đi thẳng quốc lộ 7A, sau đó nhập vào cao tốc Bắc – Nam tại nút giao Diễn Châu.
Sau khi di chuyển khoảng 140km từ Nghệ An ra Thanh Hóa, xe rẽ xuống nút giao Đồng Thắng. Điểm đến cuối cùng là một trạm trộn bê tông nằm trên địa bàn xã Đông Quang, huyện Đông Sơn, Thanh Hóa. Qua nhiều ngày theo dõi bí mật, phóng viên phát hiện hướng di chuyển chủ yếu của xe tải cát từ Nghệ An là ra Thanh Hóa. Thời điểm này, cao tốc Bắc – Nam chưa thu phí, giao thông thuận lợi, không phải qua nhiều địa bàn, nên các tài xế xe tải cát ưu tiên lựa chọn cung đường này để vận chuyển cát lậu.
Theo người bán, trung bình một xe đầu kéo có thể chở từ 28-30m3 cát. Với giá bán “cả xe”, mỗi m3 cát chỉ có giá khoảng 85.000 đồng. Mức giá này khá rẻ, nhưng cước vận chuyển mỗi chuyến xe tải cát ra Thanh Hóa lại cao gấp đôi, cho thấy lợi nhuận khổng lồ từ việc buôn bán cát lậu.
Khoảng 20h ngày 10/12, phóng viên tiếp tục bám theo một xe đầu kéo khác chở cát rời bến. Khi vừa lên cao tốc, phát hiện bị ghi hình, xe lập tức chuyển hướng, rẽ xuống nút giao vào quốc lộ 48B, thuộc huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An. Nhanh chóng sau đó, xe bất ngờ rẽ vào đường cụt trong rừng để bỏ chạy.
Biết không còn đường thoát, sau khoảng 6km đường rừng, tài xế vội vàng nâng ben, đổ toàn bộ số cát trên xe xuống khu đất trống. Toàn bộ quá trình này đều bị ghi lại. Nhận được tin báo, Đội Cảnh sát giao thông huyện Quỳnh Lưu đã kịp thời có mặt, chặn chiếc xe khi tài xế vừa quay đầu bỏ chạy. Tài xế khai nhận lộ trình chở cát ra thành phố Thanh Hóa, do bị phát hiện nên đã thay đổi đường đi và đổ cát theo chỉ đạo của chủ xe.
Tiến hành đo đạc, cảnh sát giao thông huyện Quỳnh Lưu phát hiện xe đầu kéo đã được cơi nới, hàn cứng thành thùng để tăng chiều cao thêm 10cm. Tại thời điểm kiểm tra, tài xế không xuất trình được hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc số cát trên xe.
Cùng thời điểm, phóng viên phát hiện một điểm tập kết cát trái phép rộng hàng nghìn m2 dưới chân cầu Hổ, phường Mai Lâm, thị xã Nghi Sơn, Thanh Hóa. Chủ bãi khai nhận toàn bộ số cát được xe tải cát vận chuyển từ Nghệ An ra Thanh Hóa để kinh doanh. Khi làm việc với cán bộ địa phương, chủ bãi không xuất trình được giấy tờ liên quan đến nguồn gốc hàng nghìn m3 cát đang tập kết tại đây.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!
Từ khóa: cơ quan chức năng, vật liệu xây dựng, công trình xây dựng, xe tải cát, khai thác cát trái phép, vận chuyển cát lậu
