Quốc lộ 9 (QL9), tuyến đường huyết mạch dài 90km nối đồng bằng ven biển miền Trung với miền Tây Quảng Trị, đồng thời là cửa ngõ giao thương quan trọng với Lào và Thái Lan, đang ngày càng xuống cấp trầm trọng. Nguyên nhân chính đến từ tình trạng xe tải chở quá tải trọng, đặc biệt là các xe vận chuyển hàng hóa nhập khẩu như đá thạch cao và gỗ từ Lào. Mặc dù đã được đầu tư hàng ngàn tỷ đồng để nâng cấp, QL9 vẫn phải “oằn mình” gánh chịu lưu lượng xe quá tải lớn, khiến tình trạng hư hỏng ngày càng nghiêm trọng và tỷ lệ xe chở quá tải vẫn còn ở mức trên 9, gây bức xúc trong dư luận và ảnh hưởng đến an toàn giao thông.
Theo số liệu từ Chi cục Hải quan Lao Bảo, phần lớn xe tải chở hàng hóa trên QL9 đều vi phạm tải trọng cho phép. Một cán bộ hải quan đã chỉ ra rằng, trong một tờ khai nhập khẩu gỗ xẻ ngày 13/9/2008, hơn 10 xe chở gỗ có tổng khối lượng lên đến 572m3, trung bình mỗi xe chở trên 50m3 gỗ. Với trọng lượng trung bình của 1m3 gỗ từ 1 đến 1.4 tấn, mỗi xe chở gỗ vượt quá 50 tấn. Trong khi đó, tải trọng cho phép trên QL9 chỉ là 30 tấn/xe. Điều này cho thấy mức độ tỷ lệ xe chở quá tải vẫn còn cao, vượt xa quy định và gây áp lực lớn lên kết cấu hạ tầng giao thông.
Tình trạng xe quá tải trên QL9 không chỉ là vấn đề mới mà đã trở thành “truyền thống” kéo dài từ nhiều năm. Mặc dù tuyến đường đã được đầu tư nâng cấp và hoàn thành vào năm 2006, chỉ sau chưa đầy 2 năm, QL9 đã nhanh chóng xuống cấp. Nhiều đoạn đường xuất hiện tình trạng rạn nứt, lún sâu, đặc biệt là đoạn từ Lao Bảo về Đông Hà, mặt đường bị nghiêng, tiềm ẩn nguy cơ tai nạn giao thông. Điều này biến QL9, vốn đã nổi tiếng với nhiều đèo dốc hiểm trở, trở nên nguy hiểm hơn bao giờ hết. Thực tế đã ghi nhận không ít vụ tai nạn giao thông nghiêm trọng xảy ra trên tuyến quốc lộ này, gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản.
Ông Lê Ngọc Quản, Đội trưởng Đội Thanh tra đường bộ II.05 (Ban Thanh tra đường bộ II), đóng tại Km 15 QL9, cho biết: Từ năm 1996 đến tháng 10/2003, khi Trạm cân tải trọng xe hoạt động, tình trạng xe quá tải đã được kiểm soát đáng kể. Tuy nhiên, từ năm 2003 đến nay, trạm cân ngừng hoạt động để sửa chữa, công tác kiểm soát xe quá tải trên QL9 gần như mất kiểm soát. Việc thiếu vắng trạm cân hiệu quả đã tạo điều kiện cho tỷ lệ xe chở quá tải gia tăng, gây khó khăn cho lực lượng chức năng trong việc xử lý vi phạm.
Ông Quản giải thích thêm về những bất cập trong quy định pháp luật hiện hành. Theo đó, lực lượng Thanh tra giao thông (TTGT) không được phép dừng xe đang di chuyển mà chỉ có thẩm quyền xử lý tại các điểm giao thông tĩnh, bến xe, bến phà khi xe đang đỗ. Muốn dừng xe để kiểm tra tải trọng, TTGT phải phối hợp với Cảnh sát giao thông (CSGT). Sự hạn chế về thẩm quyền này đã làm giảm đáng kể hiệu quả công tác kiểm tra, xử lý xe quá khổ, quá tải trên QL9. “Khi phát hiện xe quá tải đang chạy trên đường, chúng tôi chỉ biết đứng nhìn mà không thể làm gì được”, ông Quản chia sẻ.
Mặc dù lực lượng chức năng đã có những đợt phối hợp với CSGT để xử lý xe quá tải, ví dụ như vụ bắt giữ 6 xe chở gỗ tại Km 59 (tháng 2/2008), 5 xe tại Km 24 (tháng 6/2008) và 5 xe tại Km 57 (tháng 10/2008), kết quả kiểm tra cho thấy mức độ vi phạm tải trọng rất nghiêm trọng. Các xe này chở từ 70 đến 80 tấn, vượt quá tải trọng cho phép từ 200% đến 300%. Tuy nhiên, những vụ xử lý này chỉ như “muối bỏ bể” so với số lượng lớn xe quá tải vẫn lưu thông trên QL9 hàng ngày. Điều này cho thấy tỷ lệ xe chở quá tải bị xử lý còn quá nhỏ bé so với thực tế, cần có những giải pháp mạnh mẽ và quyết liệt hơn.
Một bất cập khác là quy định về phạm vi kiểm tra hạ tải và chuyển tải của lực lượng thanh tra, chỉ giới hạn trong bán kính 20km từ trạm cân. Lợi dụng kẽ hở này, nhiều xe quá tải đã thực hiện việc hạ tải, chuyển tải ngoài phạm vi quy định để trốn tránh sự kiểm tra. Điều này càng làm gia tăng tình trạng tỷ lệ xe chở quá tải khó kiểm soát và gây thêm gánh nặng cho QL9.
Để đảm bảo an toàn giao thông và tuổi thọ của QL9, cần có sự vào cuộc quyết liệt hơn từ các cơ quan chức năng. Việc sớm đưa trạm cân tải trọng trên QL9 hoạt động trở lại, tăng cường tuần tra, kiểm soát và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm tải trọng là những giải pháp cấp bách. Đồng thời, cần xem xét sửa đổi các quy định pháp luật còn bất cập, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho lực lượng chức năng trong việc kiểm soát và xử lý xe quá tải, nhằm giảm thiểu tỷ lệ xe chở quá tải xuống mức thấp nhất, bảo vệ QL9 và đảm bảo an toàn cho người tham gia giao thông.
