Việc lạm dụng rượu bia gây ra nhiều hệ lụy cho xã hội, từ sức khỏe cộng đồng đến trật tự an ninh. Chính vì vậy, chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với mặt hàng này luôn là một chủ đề nóng, đặc biệt là lộ trình tăng thuế đã được thực hiện từ năm 2016 đến 2018. Bài viết này sẽ phân tích sâu hơn về vấn đề thuế TTĐB đối với rượu bia, đặc biệt tập trung vào giai đoạn 2018 và những tác động của nó, đồng thời đề cập đến các đề xuất tăng thuế trong tương lai.
Theo số liệu thống kê, Việt Nam là một trong những quốc gia có mức tiêu thụ rượu bia cao trên thế giới. Điều này kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực về sức khỏe, kinh tế và xã hội. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xếp rượu bia là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây bệnh tật và tử vong tại Việt Nam. Bên cạnh đó, lạm dụng rượu bia còn là nguyên nhân dẫn đến tai nạn giao thông, bạo lực gia đình, rối loạn trật tự xã hội và nhiều vấn đề khác.
Trước tình hình đó, việc điều chỉnh chính sách thuế TTĐB đối với rượu bia được xem là một giải pháp quan trọng để hạn chế tiêu dùng, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tăng nguồn thu ngân sách nhà nước. Từ năm 2016 đến 2018, Việt Nam đã thực hiện lộ trình tăng thuế TTĐB đối với rượu bia. Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia, mức tăng này vẫn chưa đủ mạnh để tác động đáng kể đến thói quen tiêu dùng rượu bia của người dân.
Bà Nguyễn Thúy Anh, Vụ Chính sách (Tổng cục Thuế), cho biết, mặc dù thuế suất thuế TTĐB đối với rượu bia đã được điều chỉnh tăng trong giai đoạn 2016-2018, sức mua của người Việt Nam vẫn tăng do thu nhập tăng nhanh hơn so với mức tăng giá rượu bia. Điều này cho thấy, lộ trình tăng thuế trước đó chưa đủ sức răn đe và cần có những điều chỉnh mạnh mẽ hơn trong tương lai.
Các chuyên gia thảo luận về lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có cồn tại Hà Nội.
Lộ trình tăng thuế TTĐB giai đoạn 2016-2018 và những đánh giá
Theo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt hiện hành, thuế suất TTĐB đối với rượu từ 20 độ trở lên là 65%, rượu dưới 20 độ là 35% và bia là 65%. Trong giai đoạn 2016-2018, lộ trình tăng thuế TTĐB đã được thực hiện như sau:
- Rượu: Thuế suất đối với rượu từ 20 độ trở lên tăng từ 50% lên 55% vào năm 2016, lên 60% vào năm 2017 và đạt 65% vào năm 2018. Rượu dưới 20 độ có mức tăng tương tự, từ 25% lên 30% và cuối cùng là 35%.
- Bia: Thuế suất thuế TTĐB đối với bia cũng tăng theo lộ trình, từ 50% lên 55% vào năm 2016, 60% vào năm 2017 và 65% vào năm 2018.
Mặc dù đã có sự điều chỉnh tăng thuế, nhiều chuyên gia cho rằng mức tăng này vẫn còn thấp so với mục tiêu hạn chế tiêu dùng rượu bia. Bà Thúy Anh nhận định, lộ trình tăng thuế từ 2016-2018 chưa đủ mạnh để tác động đến việc giảm tiêu dùng rượu bia. Do đó, cần tiếp tục tăng thuế để nâng giá bán lẻ rượu bia lên mức mà tỷ trọng thuế chiếm ít nhất 40% giá bán lẻ.
Đề xuất tăng thuế TTĐB trong tương lai: Hai phương án được đưa ra
Nhằm tiếp tục thực hiện mục tiêu hạn chế tiêu dùng rượu bia và đảm bảo nguồn thu ngân sách, Bộ Tài chính đã đề xuất hai phương án tăng thuế TTĐB đối với mặt hàng này trong dự thảo sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt.
Phương án 1: Tăng thuế theo lộ trình từ năm 2026 đến 2030:
- Rượu từ 20 độ trở lên: Thuế suất tăng dần từ 70% năm 2026 lên 90% vào năm 2030.
- Rượu dưới 20 độ: Thuế suất tăng từ 40% lên 60% trong giai đoạn 2026-2030.
- Bia: Thuế suất tăng thêm 5% mỗi năm, đạt mức 90% vào năm 2030.
Phương án 2: Tăng thuế mạnh mẽ hơn, đạt mức cao hơn vào năm 2030:
- Rượu từ 20 độ trở lên: Thuế suất đạt 80% vào năm 2026 và 100% vào năm 2030.
- Rượu dưới 20 độ: Thuế suất đạt 50% vào năm 2026 và 70% vào năm 2030.
- Bia: Thuế suất tăng 5% mỗi năm, đạt 80% vào năm 2026 và 100% vào năm 2030.
Theo lý giải của bà Thúy Anh, phương án tăng thuế nhanh và mạnh ngay khi Luật có hiệu lực sẽ mang lại hiệu quả tức thì trong việc giảm tiêu dùng rượu bia. Nếu tăng thuế từ từ, người tiêu dùng sẽ có thời gian thích ứng và ít bị tác động hơn.
Tác động của việc tăng thuế TTĐB
Việc tăng thuế TTĐB đối với rượu bia sẽ có nhiều tác động đa chiều đến kinh tế và xã hội.
Tác động tích cực:
- Hạn chế tiêu dùng rượu bia: Giá bán tăng sẽ làm giảm khả năng tiếp cận và tiêu dùng rượu bia, đặc biệt là đối với giới trẻ và những người có thu nhập thấp.
- Bảo vệ sức khỏe cộng đồng: Giảm tiêu dùng rượu bia sẽ giúp giảm thiểu các bệnh tật liên quan, tai nạn giao thông và các vấn đề xã hội khác.
- Tăng thu ngân sách nhà nước: Thuế TTĐB là một nguồn thu quan trọng cho ngân sách, việc tăng thuế sẽ góp phần tăng thu, có thêm nguồn lực để đầu tư cho y tế, giáo dục và các lĩnh vực khác.
Tác động cần lưu ý:
- Ảnh hưởng đến doanh nghiệp: Các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh rượu bia có thể gặp khó khăn do sức tiêu thụ giảm và chi phí tăng. Tuy nhiên, lộ trình tăng thuế có thể được điều chỉnh để đảm bảo sự hài hòa giữa mục tiêu chính sách và lợi ích doanh nghiệp.
- Nguy cơ gia tăng rượu lậu, rượu thủ công: Giá rượu bia chính thống tăng có thể dẫn đến tình trạng người tiêu dùng chuyển sang sử dụng rượu lậu, rượu thủ công không đảm bảo chất lượng, gây nguy hại cho sức khỏe và thất thu thuế. Cần có các biện pháp kiểm soát thị trường hiệu quả để ngăn chặn tình trạng này.
Kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị
Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA), cho rằng việc tăng thuế TTĐB đối với rượu bia là phù hợp với xu hướng quốc tế và mục tiêu cải cách hệ thống thuế của Việt Nam. Tuy nhiên, cần nghiên cứu kỹ kinh nghiệm quốc tế và lựa chọn lộ trình tăng thuế phù hợp với điều kiện kinh tế – xã hội của Việt Nam.
Bà Cúc cũng khuyến nghị cần có sự phối hợp đồng bộ giữa chính sách thuế và các biện pháp khác như Nghị định 100/2019/NĐ-CP về xử phạt vi phạm giao thông liên quan đến nồng độ cồn để đạt hiệu quả cao nhất trong việc hạn chế lạm dụng rượu bia. Đồng thời, cần có giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp và kiểm soát thị trường rượu lậu để giảm thiểu các tác động tiêu cực.
Kết luận
Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với rượu bia là một công cụ quan trọng để điều chỉnh hành vi tiêu dùng và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Lộ trình tăng thuế TTĐB giai đoạn 2016-2018 đã có những tác động nhất định, nhưng cần có những điều chỉnh mạnh mẽ hơn trong tương lai để đạt được mục tiêu đề ra. Việc đề xuất hai phương án tăng thuế của Bộ Tài chính là một bước đi cần thiết, cần được xem xét kỹ lưỡng và thảo luận rộng rãi để lựa chọn phương án tối ưu, đảm bảo hài hòa lợi ích của nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Chính sách thuế cần được kết hợp với các biện pháp khác để tạo ra một môi trường lành mạnh, giảm thiểu tác hại của rượu bia đối với xã hội.
