Việc thực thi lệnh cấm tải xe ba gác vào TP.HCM đang đối mặt với nhiều thách thức, dù quy định đã được ban hành từ lâu. Nguyên nhân sâu xa nằm ở sự phụ thuộc của một bộ phận người dân vào loại phương tiện này để vận chuyển hàng hóa, đặc biệt trong bối cảnh đô thị chật hẹp và nhu cầu mưu sinh bức thiết.
“Bắt xe này, mua xe khác”: Vòng luẩn quẩn vi phạm
Xe ba gác, xe lôi tự chế vẫn được ưa chuộng bởi khả năng luồn lách linh hoạt trong các hẻm nhỏ, khu dân cư và khung giờ cấm tải lớn. Đây là ưu điểm mà xe tải thông thường khó lòng đáp ứng, khiến việc thay thế xe ba gác bằng các phương tiện an toàn hơn trở nên nan giải. Giá thành rẻ, chi phí thuê thấp cho quãng đường ngắn càng làm xe ba gác trở thành lựa chọn tối ưu cho cả người thuê và người kinh doanh dịch vụ vận tải nhỏ lẻ. So với việc đầu tư một chiếc xe tải nhỏ đã qua sử dụng với giá từ 200-300 triệu đồng, một chiếc xe ba gác tự chế có giá chỉ từ 5-10 triệu đồng, tạo ra sự chênh lệch chi phí đầu tư ban đầu quá lớn.
Ảnh xe ba gác chở hàng cồng kềnh trên đường phố
Ảnh: Xe ba gác chở hàng hóa cồng kềnh vi phạm lệnh cấm tải trên đường phố TP.HCM, gây mất an toàn giao thông.
Ảnh xe ba gác chở hàng trên đường Trường Chinh
Ảnh: Xe ba gác tự chế chở hàng hóa lưu thông trên đường Trường Chinh, quận Tân Bình, TP.HCM, bất chấp lệnh cấm.
Tình trạng “nhờn luật” diễn ra phổ biến. Ông N.V.N (49 tuổi, quận Bình Thạnh), một người chuyên chở hàng thuê, là một ví dụ điển hình. Sau khi bị CSGT bắt giữ và tịch thu xe ba gác vì chở hàng quá tải, ông chỉ mất hai ngày để mua một chiếc xe mới với giá 7 triệu đồng và tiếp tục công việc. “Bị bắt xe thì mua xe mới thôi, chứ không có xe thì lấy gì mà sống?”, ông N. chia sẻ.
Tâm lý này không phải là cá biệt. Chị L.T.B (ngụ quận 8) cũng rơi vào tình cảnh tương tự khi bị phạt và tịch thu xe ba bánh đạp vì chở hàng quá khổ. Chỉ vài ngày sau, chị đã có đủ tiền mua xe mới. “Xe ba gác thì giá cao thôi, chứ xe ba bánh đạp hay xe lôi ba bánh rẻ lắm, thậm chí sang tay có mấy trăm ngàn. Ban ngày tôi chạy chở hàng thuê, ban đêm thì đi nhặt ve chai, chỉ có một chiếc xe này để mưu sinh…”, chị B. giãi bày.
Anh P.V.C (TP. Thủ Đức) cũng vừa bị tịch thu xe ba bánh tự chế. Không xin được xe ra, anh đã nhanh chóng lấy xe khác để tiếp tục chở vật liệu xây dựng. Anh C. cho biết mình chỉ là người làm thuê, nếu xe bị giữ thì chủ sẽ mua xe mới vì xe không có giấy tờ. “Chủ yếu là mình ‘né’ đường để không bị bắt, còn lỡ xui gặp lực lượng chức năng bắt giữ, giam xe mà xin không được thì về báo lại chủ vừa rồi chịu trừ lương”, anh C. nói thêm về thực trạng đáng buồn này.
Ảnh CSGT xử lý xe tự chế
Ảnh: Lực lượng CSGT TP.HCM tăng cường tuần tra, kiểm soát và xử lý nghiêm các trường hợp xe tự chế vi phạm lệnh cấm.
Hành lang pháp lý và nỗ lực thực thi
Từ năm 2007, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 32 về các giải pháp cấp bách nhằm kiềm chế tai nạn và ùn tắc giao thông, yêu cầu đình chỉ lưu hành xe công nông, xe 3-4 bánh tự chế từ năm 2008. TP.HCM cũng có chính sách hỗ trợ người chạy xe 3-4 bánh chuyển đổi nghề nghiệp. Bộ GTVT và Cục Đăng kiểm Việt Nam cũng có quy định cấm đăng kiểm và hoạt động đối với các loại xe tự chế này. Về nguyên tắc, lực lượng chức năng phải tịch thu các loại xe này để đảm bảo an toàn giao thông.
Tại buổi họp báo ngày 27/6/2024, Thượng tá Lê Mạnh Hà (Phó Trưởng phòng Tham mưu – Công an TP.HCM) cho biết, trong 6 tháng đầu năm, CSGT đã xử phạt hơn 8.500 xe thô sơ, xe 3-4 bánh tự chế, trong đó có 1.621 xe không đăng ký và gần 6.000 trường hợp chở quá khổ, hàng hóa cồng kềnh. Công an TP.HCM cũng đã phát hiện 3 cơ sở “độ chế” xe tự chế, thu giữ nhiều phương tiện không rõ nguồn gốc và vi phạm PCCC.
Ảnh xe vi phạm bị tịch thu
Ảnh: Xe ba gác và xe tự chế vi phạm bị lực lượng chức năng TP.HCM tịch thu theo quy định.
Công an TP.HCM đang phối hợp với UBND cấp huyện vận động người dân và chủ cơ sở cam kết không sử dụng xe tự chế. Đồng thời, thành lập đoàn kiểm tra liên ngành để kiểm tra các cơ sở sửa chữa, “độ chế” xe.
Thượng tá Hà cũng cho biết, Ban Giám đốc Công an TP.HCM đã chỉ đạo tăng cường tịch thu, đấu giá tang vật vi phạm để giảm tải cho các kho bãi tạm giữ xe. Phòng CSGT hiện đang quản lý 9 kho bãi với tổng diện tích trên 59.000m2, tạm giữ 62 ô tô, 34.072 xe máy 2 bánh và 1.279 mô tô 3 bánh. Tuy nhiên, diện tích kho bãi vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu, cần bổ sung khoảng 100.000m2 kho bãi nữa nếu không ngăn chặn được tình trạng xe vi phạm tiếp tục lưu thông.
Xe tự chế: Định nghĩa pháp lý
Theo Nghị quyết 32/2007/NQ-CP, Chỉ thị 1405/CT-TTg và Công văn 4642/BGTVT-VT, xe tự chế được định nghĩa là xe không đảm bảo tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật, sản xuất, lắp ráp trái quy định, bao gồm:
- Xe công nông (xe đầu ngang, xe “độ chế”, xe bục bịch) lắp ráp từ động cơ diesel một xi-lanh.
- Xe thô sơ 3 bánh, 4 bánh (trừ xe 3 bánh cho thương binh, xe tự chế cho người khuyết tật có đăng ký).
Luật Giao thông đường bộ 2008 nghiêm cấm hành vi đưa xe cơ giới, xe máy chuyên dùng không đảm bảo tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật tham gia giao thông. Người vi phạm có thể bị phạt hành chính từ 2-12 triệu đồng, tước giấy phép lái xe và tịch thu phương tiện. Trường hợp gây tai nạn nghiêm trọng có thể bị xử lý hình sự đến 10 năm tù.
Hình ảnh: Xe ba gác tự chế, một trong những phương tiện bị cấm tải và tiềm ẩn nguy cơ tai nạn giao thông cao.
Giải pháp nào cho bài toán xe ba gác?
Để giải quyết triệt để vấn đề lệnh cấm tải xe ba gác vào TP.HCM, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan chức năng và sự thay đổi nhận thức từ người dân.
- Tăng cường tuyên truyền và nâng cao nhận thức: Đẩy mạnh thông tin về sự nguy hiểm của xe ba gác tự chế, quy định pháp luật về cấm lưu hành và chế tài xử phạt.
- Hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp: Triển khai các chương trình hỗ trợ vay vốn, đào tạo nghề cho người sử dụng xe ba gác chuyển sang các hình thức kinh doanh và vận tải hợp pháp khác.
- Kiểm soát chặt các cơ sở “độ chế” xe: Tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm các cơ sở sản xuất, sửa chữa xe tự chế, ngăn chặn nguồn cung xe vi phạm.
- Phát triển dịch vụ vận tải thay thế: Khuyến khích phát triển các dịch vụ vận tải hàng hóa bằng xe tải nhỏ, xe van, xe điện… phù hợp với điều kiện đô thị và nhu cầu vận chuyển hàng hóa quãng ngắn.
- Nghiên cứu giải pháp giao thông phù hợp: Xem xét các giải pháp quy hoạch giao thông, tổ chức vận tải hàng hóa hợp lý để giảm sự phụ thuộc vào xe ba gác trong khu vực nội đô.
Kết luận
Lệnh cấm tải xe ba gác vào TP.HCM là chủ trương đúng đắn nhằm đảm bảo an toàn giao thông và trật tự đô thị. Tuy nhiên, để lệnh cấm này thực sự hiệu quả, cần có những giải pháp đồng bộ, toàn diện, giải quyết tận gốc vấn đề, từ ý thức người dân đến chính sách hỗ trợ và quy hoạch hạ tầng giao thông. Chỉ khi đó, bài toán xe ba gác mới có lời giải triệt để, góp phần xây dựng một TP.HCM văn minh, an toàn và phát triển bền vững.
