Giữa lòng thành phố Hargesia, Somaliland, có một nhóm người đàn ông tụ tập không phải để bàn chuyện làm ăn tỷ đô, mà để tranh cãi về chất lượng của lá Khat – một loại lá gây hưng phấn được ví như “cà phê” của vùng đất này. Chỉ vài phút sau, những gói lá xanh được trao tay, và đám đông nhanh chóng giải tán. Giao dịch diễn ra chóng vánh, và điều đáng nói là, tiền mặt gần như không đóng vai trò gì ở đây.
Omar, một người bán Khat, giải thích: “Chúng tôi phải làm mọi thứ thật nhanh, tiền mặt quá chậm chạp.” Ở Somaliland, thẻ tín dụng hay chuyển khoản ngân hàng vẫn là khái niệm xa xỉ. Thay vào đó, chỉ cần một chiếc điện thoại di động và vài thao tác đơn giản, mọi giao dịch mua bán trên đường phố bụi bặm này đều được hoàn tất. Trong khi thế giới vẫn đang loay hoay với bài toán thanh toán không tiền mặt, Somaliland, một quốc gia nhỏ bé chưa được quốc tế công nhận, lại nghiễm nhiên trở thành “điểm đến tương lai” của nền kinh tế phi tiền mặt.
Giao dịch nhanh chóng chỉ với vài thao tác trên điện thoại di động, mua bán ở Somaliland trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết
Somaliland, tự tuyên bố độc lập từ Somalia năm 1991 nhưng chưa được công nhận, sử dụng đồng Shilling Somaliland làm tiền tệ chính thức. Tuy nhiên, giá trị của đồng tiền này lại là một câu chuyện dài. Không được quốc tế công nhận, tỷ giá hối đoái không chính thức, đồng Shilling Somaliland mất giá trầm trọng. Người dân nơi đây chẳng mặn mà gì với việc tích trữ tiền nội tệ, mà chỉ mong đổi sang ngoại tệ có giá trị hơn. Chính sự bất tiện và mất giá này đã đẩy Somaliland trở thành một xã hội “vô tiền khoáng hậu”, nơi tiền mặt dần trở nên thừa thãi.
Dạo quanh thủ đô Hargesia, từ những con phố tấp nập, quán cóc ven đường đến các nhà hàng, siêu thị, hình thức thanh toán phổ biến nhất là qua điện thoại di động. “Hầu hết mọi người đều trả tiền bằng điện thoại,” Omar khẳng định, “Nó nhanh và tiện lợi hơn nhiều.” Thanh toán di động đã trở thành tiêu chuẩn ở Somaliland, vượt xa cả những nền kinh tế lớn như Mỹ, Trung Quốc hay Nhật Bản trong cuộc đua tiến tới xã hội không tiền mặt.
Nguyên nhân sâu xa của cuộc “cách mạng” thanh toán này nằm ở sự mất giá không phanh của đồng Shilling. Chỉ với 1 đô la Mỹ, bạn có thể đổi được tới 9000 Shilling. Đồng tiền mất giá đến mức, việc sử dụng tiền mặt trở thành một “gánh nặng” thực sự.
Somaliland không có hệ thống tài chính quốc tế công nhận, ngân hàng chính thức vắng bóng, và ATM là khái niệm xa lạ. Tiền mặt, trong bối cảnh này, gần như chỉ còn giá trị “trang trí”. Ibrahim Abdulrahman, một người bán trang sức tại chợ, chia sẻ: “Để mua một chiếc vòng nhỏ, bạn cần khoảng 2 triệu Shilling, và bạn sẽ cần một chiếc túi lớn để đựng số tiền đó.” Anh cho biết thêm, giờ đây chẳng ai còn muốn dùng tiền nội tệ, thay vào đó là đô la Mỹ hoặc thanh toán qua điện thoại.
Với mệnh giá phổ biến chỉ là 500 và 1000 Shilling, việc mua sắm hàng ngày ở Somaliland trở thành một bài toán “thể lực”. Chỉ cần mua một vài món đồ ăn cho bữa tối, bạn đã cần đến cả một bao tiền. Những người làm nghề đổi tiền còn phải thuê xe cút kít để “Chở Xe Tải Tiền đi Mua đồ” – vận chuyển những bó tiền Shilling qua các con phố. Thậm chí, đồng Shilling còn được đóng bó, chất đống và bán theo… cân. Nhiều du khách đến Somaliland không khỏi ngạc nhiên và tìm đến khu chợ trung tâm Hargesia để mua vài bó tiền về làm quà lưu niệm, như một cách để trải nghiệm cảm giác “giàu có bất thường”.
Ngồi giữa những “bức tường” tiền Shilling, Mustafa Hassan, một người đổi tiền ở Hargesia, buồn bã tâm sự: “Xã hội không tiền mặt ở đây là điều khả thi, chúng tôi đang tiến gần đến nó. Nhưng điều đó có ý nghĩa gì với tôi chứ?” Câu hỏi của Mustafa Hassan gợi mở về một nghịch lý: trong khi cả thế giới đang hướng tới xã hội không tiền mặt như một mục tiêu hiện đại hóa, thì ở Somaliland, nó lại là hệ quả của sự khủng hoảng kinh tế, là biểu hiện của sự mất giá trị đồng tiền.
Xe cút kít trở thành phương tiện vận chuyển tiền phổ biến ở Somaliland, minh chứng cho sự bất tiện của tiền mặt
Du khách mua tiền Shilling Somaliland về làm kỷ niệm, một trải nghiệm độc đáo tại quốc gia "vô tiền mặt"
Đồng Shilling Somaliland, tiền tệ chính thức của một quốc gia chưa được quốc tế công nhận, đang trải qua giai đoạn khủng hoảng
Xe cút kít chở tiền – hình ảnh quen thuộc ở Somaliland, nơi giá trị đồng tiền xuống thấp kỷ lục
Đồng tiền mất giá khiến người dân Somaliland chỉ muốn bán tháo để đổi lấy ngoại tệ có giá trị hơn
