Từ quyết định cấm xe tải 3-4 bánh tự chế vào năm 2009, thị trường vận tải Việt Nam đã chứng kiến sự xuất hiện của một loại phương tiện mới, thường được gọi là “xe chở hàng 4 bánh có gắn động cơ”. Loại xe này ra đời như một giải pháp thay thế cho nhu cầu vận chuyển hàng hóa của người dân, nhưng lại nhanh chóng vấp phải nhiều tranh cãi về mặt quản lý và luật pháp. Bài viết này từ Xe Tải Mỹ Đình sẽ đi sâu vào vấn đề này, phân tích rõ hơn về sự hình thành, những bất cập và quy định pháp lý hiện hành liên quan đến loại xe tải đặc biệt này, đồng thời làm nổi bật tác động của lệnh cấm xe tải 3-4 bánh đối với thị trường vận tải.
Thời điểm năm 2009 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lĩnh vực giao thông vận tải Việt Nam khi Chính phủ ban hành lệnh cấm xe tải 3-4 bánh tự chế và xe công nông lưu thông trên đường. Quyết định này xuất phát từ yêu cầu cấp thiết về đảm bảo an toàn giao thông, khi mà các loại xe tự chế vốn tiềm ẩn nhiều nguy cơ tai nạn do không đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật. Tuy nhiên, để đáp ứng nhu cầu vận chuyển hàng hóa của người dân, đặc biệt là ở khu vực nông thôn và đô thị nhỏ, Chính phủ đã chấp thuận thí điểm sản xuất và lắp ráp một loại xe 4 bánh, 2 trục, có cabin và thùng hàng tương tự xe tải.
Mặc dù về hình dáng, loại xe này có nhiều nét tương đồng với xe ô tô tải, nhưng thực chất lại sử dụng động cơ xăng của xe máy và không tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật nghiêm ngặt của xe ô tô. Trong giai đoạn thí điểm, những chiếc xe này được đăng ký và cấp biển số mang ký hiệu TD. Sự ra đời của “xe chở hàng 4 bánh có gắn động cơ” đã phần nào giải quyết bài toán vận tải sau lệnh cấm xe tải 3-4 bánh, nhưng đồng thời cũng tạo ra một “vùng xám” pháp lý và nhiều vấn đề bất cập trong quá trình quản lý.
Dù mang dáng dấp của ô tô tải, loại xe này lại thường xuyên lưu thông ở làn đường dành cho xe 2-3 bánh trong các đô thị. Điều này gây ra sự khó khăn trong việc phân loại và quản lý, ngay cả đối với lực lượng CSGT. Về hình thức, chúng giống ô tô, nhưng việc chấp hành biển báo và xử phạt vi phạm lại tương tự xe mô tô 3 bánh. Sự nhập nhằng này dẫn đến nhiều hệ lụy, gây khó khăn cho cả người tham gia giao thông và cơ quan quản lý. Trong các văn bản hành chính, Bộ Giao thông Vận tải đã phải dùng một thuật ngữ dài dòng để mô tả đặc tính của loại xe này: “xe chở hàng 4 bánh có gắn động cơ”.
Xe chở hàng 4 bánh có gắn động cơ hoạt động tại thành phố Tây Ninh, minh họa cho loại phương tiện vận tải đặc biệt xuất hiện sau lệnh cấm xe tải 3-4 bánh.
Những bất cập phát sinh từ việc quản lý lỏng lẻo loại xe này ngày càng trở nên rõ ràng. Xe thường xuyên di chuyển vào làn đường dành cho xe 2-3 bánh, gây ùn tắc và nguy hiểm cho các phương tiện nhỏ hơn. Do thiết kế kỹ thuật không đạt chuẩn xe ô tô tải nhưng lại được sử dụng với cường độ cao, “xe chở hàng 4 bánh có gắn động cơ” xuống cấp rất nhanh. Thêm vào đó, người điều khiển những chiếc xe có kích thước tương đương xe tải này thường chỉ có giấy phép lái xe A4 (dành cho máy kéo nhỏ), không phù hợp với quy định về bằng lái cho xe tải. Tất cả những yếu tố này cộng hưởng, làm gia tăng nguy cơ tai nạn giao thông, đặc biệt trong môi trường đô thị đông đúc.
Trước tình hình đó, ngày 13/5/2014, Bộ GTVT đã ban hành Thông tư số 16/2014/TT-BGTVT, quy định về điều kiện đối với “xe chở hàng 4 bánh có gắn động cơ” và người điều khiển khi tham gia giao thông đường bộ. Thông tư này đánh dấu bước chuyển quan trọng trong việc quản lý loại xe này, khi yêu cầu chúng phải tuân thủ luật giao thông và mức xử phạt tương tự xe ô tô tải có tải trọng dưới 3.500 kg. Từ ngày 1/1/2015, người điều khiển “xe chở hàng 4 bánh có gắn động cơ” bắt buộc phải có giấy phép lái xe từ hạng B2 trở lên.
Bên cạnh việc phải chấp hành các quy định như xe tải thông thường, Thông tư 16 còn đưa ra bộ yêu cầu kỹ thuật riêng cho loại xe này. Để được phép lưu hành, chủ xe phải đưa xe đến cơ quan đăng kiểm để kiểm tra. Nếu đạt yêu cầu, xe mới được cấp giấy chứng nhận và tem lưu hành, với thời hạn hiệu lực chỉ 6 tháng. Điều này đồng nghĩa với việc chủ xe phải thực hiện đăng kiểm định kỳ 6 tháng một lần. Những quy định này cho thấy nỗ lực của cơ quan quản lý trong việc đưa “xe chở hàng 4 bánh có gắn động cơ” vào khuôn khổ pháp lý, sau một thời gian dài tồn tại như một giải pháp tình thế sau lệnh cấm xe tải 3-4 bánh.
Tuy nhiên, việc triển khai các quy định mới lại gặp phải nhiều khó khăn, chủ yếu do sự thiếu thông tin và chuẩn bị từ phía người dân.
Vào cuối năm 2013, đơn vị sản xuất loại xe này báo cáo đã lắp ráp hơn 7.000 chiếc và bán ra hơn 6.000 chiếc trên cả nước. Với mức giá hấp dẫn, chỉ từ 60-70 triệu đồng/chiếc, cùng với việc dễ điều khiển hơn xe tải thông thường, “xe chở hàng 4 bánh có gắn động cơ” nhanh chóng trở thành lựa chọn của nhiều người dân, đặc biệt là những người trước đây sử dụng xe 3-4 bánh tự chế bị cấm xe tải 3-4 bánh.
Từ 1/7/2014, xe chở hàng 4 bánh có gắn động cơ cần kiểm định và dán tem lưu hành để được phép hoạt động, một quy định mới sau thời gian dài quản lý lỏng lẻo.
Tại Tây Ninh, thống kê sơ bộ cho thấy có khoảng 500 xe loại này đang lưu hành. Chúng trở nên quen thuộc và là phương tiện mưu sinh của nhiều người dân. Thế nhưng, đến ngày 1/7/2014, khi Thông tư 16/2014/TT-BGTVT có hiệu lực, hầu hết chủ xe đều không hề hay biết về những thay đổi lớn này.
Khi được hỏi về thông tư mới, nhiều chủ xe tỏ ra ngỡ ngàng. Họ cho biết từ khi mua xe đến nay, chưa từng nghe nói đến quy định đăng kiểm. Yêu cầu về bằng lái B2 cũng gây bất ngờ và lo lắng, đặc biệt với những người lớn tuổi, việc học và thi bằng B2 là một thách thức lớn về thời gian và chi phí. Tình trạng xe xuống cấp sau nhiều năm sử dụng cũng khiến họ lo ngại về khả năng vượt qua kiểm định. Nhiều người bày tỏ sự hoang mang, lo lắng về sinh kế khi không kịp chuẩn bị cho các quy định mới.
Lãnh đạo Công ty cổ phần Đăng kiểm Tây Ninh cho biết Cục Đăng kiểm đã có hướng dẫn về việc này và công ty đã chuẩn bị đầy đủ để thực hiện. Tuy nhiên, đến thời điểm đó, vẫn chưa có chủ xe nào mang xe đến đăng kiểm. Sở GTVT Tây Ninh cũng thừa nhận sự chậm trễ trong công tác tuyên truyền và hứa sẽ đẩy mạnh thông tin về Thông tư 16 trên các phương tiện truyền thông, đồng thời khuyến cáo người dân đưa xe đi đăng kiểm và học bằng lái B2 để tuân thủ quy định.
Kết luận
Sự ra đời của “xe chở hàng 4 bánh có gắn động cơ” là một hệ quả tất yếu sau quyết định cấm xe tải 3-4 bánh tự chế. Ban đầu, chúng được xem như giải pháp tình thế, nhưng nhanh chóng bộc lộ nhiều bất cập trong quản lý. Thông tư 16/2014/TT-BGTVT là bước đi cần thiết để đưa loại xe này vào khuôn khổ pháp lý, đảm bảo an toàn giao thông và quyền lợi của người dân. Tuy nhiên, để các quy định này thực sự hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, đơn vị đăng kiểm và đặc biệt là sự chủ động tìm hiểu, tuân thủ của người dân. Việc nâng cao nhận thức và tạo điều kiện thuận lợi cho người dân chuyển đổi, đáp ứng các yêu cầu mới là yếu tố then chốt để giải quyết triệt để vấn đề “xe chở hàng 4 bánh có gắn động cơ” và đảm bảo trật tự, an toàn giao thông trong bối cảnh lệnh cấm xe tải 3-4 bánh vẫn còn hiệu lực.
