Việc thực thi lệnh cấm đối với xe ba gác và các loại xe tự chế ba, bốn bánh chở hàng cồng kềnh trên địa bàn TP.HCM đang vấp phải nhiều trở ngại, thách thức. Nguyên nhân sâu xa nằm ở sự phụ thuộc của một bộ phận người dân vào loại phương tiện này để mưu sinh và vận chuyển hàng hóa, đặc biệt trong bối cảnh đô thị chật hẹp và chi phí đầu tư thấp.
“Bắt xe này, mua xe khác” – Vòng luẩn quẩn chưa có hồi kết
Xe ba gác, xe tự chế 3-4 bánh vẫn là phương tiện chở hàng quen thuộc tại TP.HCM bởi khả năng luồn lách linh hoạt trong các ngõ hẻm, khu dân cư và khung giờ cấm tải lớn. Đối với nhiều người dân và hộ kinh doanh nhỏ lẻ, đây là giải pháp vận chuyển hàng hóa tối ưu về chi phí và sự tiện lợi, đặc biệt khi so sánh với xe tải. Giá thành rẻ, dễ sửa chữa và khả năng chuyên chở hàng hóa cự ly ngắn khiến xe ba gác trở thành lựa chọn khó thay thế, nhất là với những người lao động có thu nhập thấp.
Chính vì lẽ đó, dù lệnh cấm đăng ký mới xe 3-4 bánh tự chế đã có hiệu lực từ lâu và việc lưu thông tại khu vực trung tâm bị hạn chế, tình trạng xe ba gác chở hàng cồng kềnh vẫn diễn ra phổ biến. Thậm chí, nhiều người dân ngang nhiên sử dụng xe ba gác, xe tự chế lưu thông trên đường phố, bất chấp nguy cơ bị xử phạt.
Để thấy rõ sự khác biệt, một chiếc xe ba gác tự chế có giá chỉ từ 5-10 triệu đồng, trong khi một chiếc xe tải nhỏ cũ có giá thấp nhất cũng phải 200-300 triệu đồng. Sự chênh lệch chi phí đầu tư quá lớn này dẫn đến tâm lý “nhờn luật” ở một bộ phận người dân. Câu chuyện của ông N.V.N (49 tuổi, ngụ quận Bình Thạnh) là một ví dụ điển hình. Dù bị CSGT bắt giữ và tịch thu xe ba gác tự chế vì chở hàng quá tải, ông N. chỉ mất 2 ngày để mua một chiếc xe mới với giá 7 triệu đồng và tiếp tục công việc chở thuê. “Bị bắt xe thì mua xe mới thôi, chứ không có xe thì lấy gì mà sống,” ông N. chia sẻ.
Tâm lý này không chỉ xuất hiện ở một vài cá nhân mà trở thành thực trạng phổ biến. Chị L.T.B (ngụ quận 8) cũng rơi vào tình huống tương tự khi bị phạt và tịch thu xe ba bánh đạp vì chở hàng quá khổ. Chỉ trong thời gian ngắn, chị B. đã có đủ tiền mua xe mới để tiếp tục mưu sinh. “Xe ba gác thì giá cao, chứ xe ba bánh đạp hay xe lôi ba bánh rẻ lắm, thậm chí mua lại chỉ vài trăm ngàn. Ban ngày tôi chạy chở hàng thuê, ban đêm thì đi nhặt ve chai, chỉ có chiếc xe này để kiếm sống…”
Một trường hợp khác là anh P.V.C (ngụ TP. Thủ Đức), sau khi bị tịch thu xe ba bánh tự chế và không xin được xe ra, đã nhanh chóng quay về lấy xe khác để tiếp tục giao vật liệu xây dựng. Anh C. cho biết mình chỉ là người làm thuê, nếu xe bị giữ thì chủ sẽ mua xe mới vì xe không có giấy tờ. “Chủ yếu là mình né đường để không bị bắt, còn lỡ xui gặp công an thì về báo chủ rồi chịu trừ lương,” anh C. nói.
Xử lý vi phạm liên tục nhưng vẫn khó ngăn chặn triệt để
Từ năm 2007, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 32 về các giải pháp cấp bách nhằm kiềm chế tai nạn và ùn tắc giao thông, trong đó có yêu cầu đình chỉ lưu hành xe công nông, xe 3-4 bánh tự chế từ năm 2008. TP.HCM cũng triển khai chính sách hỗ trợ chuyển đổi nghề cho người chạy xe 3-4 bánh. Bộ GTVT và Cục Đăng kiểm Việt Nam cũng có quy định cấm đăng kiểm và hoạt động đối với các loại xe tự chế này. Về nguyên tắc, lực lượng chức năng phải tịch thu xe vi phạm để ngăn chặn nguy cơ gây tai nạn. Tuy nhiên, đây mới chỉ là giải pháp phần ngọn.
Tại buổi họp báo về tình hình kinh tế – xã hội TP.HCM ngày 27/6/2024, Thượng tá Lê Mạnh Hà (Phó Trưởng phòng Tham mưu – Công an TP.HCM) cho biết, trong 6 tháng đầu năm, CSGT đã xử phạt hơn 8.500 xe thô sơ, xe 3-4 bánh tự chế, “xe mù”. Trong đó, có 1.621 xe không đăng ký và gần 6.000 trường hợp chở quá khổ, hàng hóa cồng kềnh. Bên cạnh xử lý vi phạm, Công an TP.HCM cũng phát hiện và triệt phá 3 cơ sở “độ chế” xe tự chế, thu giữ nhiều phương tiện không rõ nguồn gốc và không đảm bảo an toàn PCCC.
Công an TP.HCM đang phối hợp với UBND cấp huyện vận động người dân và chủ cơ sở cam kết không sử dụng, sản xuất xe tự chế. Đồng thời, thành lập đoàn kiểm tra liên ngành để kiểm tra hoạt động kinh doanh tại các cơ sở sửa chữa, “độ chế” xe, ngăn chặn từ gốc.
Theo Thượng tá Hà, Công an TP.HCM đã chỉ đạo tăng cường tịch thu, đấu giá tang vật vi phạm để giảm tải cho các kho bãi tạm giữ xe. Phòng CSGT hiện đang quản lý 9 kho bãi với tổng diện tích trên 59.000m2, chứa hơn 35.000 phương tiện vi phạm, trong đó có hơn 1.200 xe mô tô 3 bánh. Tuy nhiên, diện tích kho bãi vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu, gây khó khăn cho công tác tạm giữ phương tiện vi phạm. Ước tính cần bổ sung khoảng 100.000m2 kho bãi nếu không có giải pháp ngăn chặn hiệu quả tình trạng xe vi phạm tiếp tục lưu thông.
Xe tự chế: Định nghĩa pháp lý và chế tài xử phạt
Theo Nghị quyết 32 (2007), Chỉ thị 1405/CT-TTg và Công văn 4642/BGTVT-VT, xe tự chế là loại xe không đảm bảo tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật, sản xuất, lắp ráp trái quy định, bao gồm:
- Xe công nông (xe đầu ngang, xe “độ chế”, xe bục bịch…) lắp ráp từ động cơ diesel một xi-lanh.
- Xe thô sơ 3 bánh, 4 bánh (trừ xe 3 bánh của thương binh, xe tự chế cho người khuyết tật có đăng ký).
Luật Giao thông đường bộ 2008 (Khoản 4, Điều 8) nghiêm cấm hành vi đưa xe cơ giới, xe máy chuyên dùng không đảm bảo tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật tham gia giao thông. Người vi phạm có thể bị phạt hành chính từ 2-12 triệu đồng, tước giấy phép lái xe 1-3 tháng và tịch thu phương tiện. Trường hợp gây tai nạn nghiêm trọng có thể bị xử lý hình sự với mức phạt tù cao nhất lên đến 10 năm.
Hãi hùng xe ba gác, xe lôi tự chế chở hàng cồng kềnh: “Hung thần” đường phố (kỳ 1)
Tại TP.HCM, không khó để bắt gặp hình ảnh xe ba gác máy, xe lôi tự chế với động cơ “xe mù” và thùng hàng cồng kềnh, chở tôn, sắt thép nhọn hoắt. Những chiếc xe này đang trở thành nỗi ám ảnh giao thông, tiềm ẩn nguy cơ tai nạn cao và gây tâm lý bất an cho người tham gia giao thông.
Từ Khóa: xe ba gác
